Een reis naar Israël drukt Nijmeegse studenten van de master Conflicts, Territories and Identities met de neus op de feiten. Daar zien zij met eigen ogen wat het voor mensen betekent om in bezet gebied te wonen. Felix Wagner en Luuk Winkelmolen, deelnemende studenten, doen verslag. ‘Elke dag wordt het wel een student teveel.’

Hoe spannend kun je het maken? Met het erkennen van Jeruzalem als de hoofdstad van Israël en de aangekondigde verhuizing van de ambassade van Tel-Aviv naar Jeruzalem door Amerika, was het volgens begeleidend docent Henk van Houtum nog maar de vraag of de reis door kon gaan: ‘Het zal toch niet dat Trump nu roet in het eten gooit’.

De student-assistente die het programma mede begeleidt is de Israëlische oud-masterstudente Yael Federman: ‘De excursie is een mogelijkheid om uit de verbeelding te stappen en de realiteit onder ogen te zien.’ Politiek geograaf Van Houtum, samen met politicoloog Romain Malejacq de docenten van de excursie, onderschrijft dit: ‘Wat de studenten lezen in de literatuur en kranten komt echt tot leven. Je voelt en ziet het in de straat en tijdens gesprekken met de inwoners, NGO’s en politici.’

Akelig dichtbij

De excursie naar Israël en Palestina brengt voor studenten de conflicthaard akelig dichtbij. Student David Bogaers (23): ‘Je voelt de emotie achter het conflict, die is er niet wanneer je de literatuur leest’. De machteloosheid van de mensen die onder de bezetting leven, laat zien dat echt alles op het spel staat, zegt Bogaers. Hij wil het verhaal van de bezetting dolgraag een veel ruimer publiek geven. ‘Duidelijk dat dit op de agenda moet, maar hoe?’

‘Kritiek wordt hier al gauw als een aanval op de eigen identiteit ervaren’

Midden in de week, op woensdag, brengen we een bezoek aan Jeruzalem, in de ogen van de Israëliërs en Trump de enige echte hoofdstad van de staat Israël. Op de agenda staat een bezoek aan de Knesset, het Israëlisch parlement. Michal Biran, oppositiepolitica van de Arbeiderspartij, spreekt de groep toe over de belangrijkste politieke issues in Israël. Typisch, het conflict met de Palestijnen valt hier niet onder. Hoe meer kritische vragen wij stellen over de Palestijnen, de ‘vijandbeelden’ en het conflict, hoe hoger de spanning in de zaal. Als we na het bezoek aan de Knesset terug naar de bus lopen, blikt Bogaers terug op de discussie: ‘Kritiek wordt hier al gauw als een aanval op de eigen identiteit ervaren. Dat maakt op den duur een debat onmogelijk’.

Twee gezichten

Israël is een land met twee gezichten. Het hippe Tel-Aviv met het uitgaansleven en de mooie promenades langs het strand lijkt een soort Barcelona. Op nog geen uur rijden ligt de Westelijke Jordaanoever. Met de Israëlische scheidingsmuur, de checkpoints en de voor Palestijnen verboden wegen, heeft deze meer weg van een concentratiekamp. Bogaers: ‘Dat maakt dit land zo schizofreen.’

Tegen het einde van de week bezoeken we Hebron, een Palestijnse stad op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever. In de stad wonen achthonderd Joodse kolonisten, die door achthonderd soldaten worden beschermd. Een lid van Breaking the Silence, een pro-Palestijnse organisatie van Israëlische ex-soldaten die met hun verhaal over het conflict naar buiten komen, leidt de groep rond door deze spookstad. Student Aïcha Chaghouani (22) is danig onder de indruk. ‘Je beseft hoe goed je het hebt en dat dit heel naar en oneerlijk is.’

Het gebrek aan mobiliteit van de Palestijnen is merkbaar. Een aantal straten, waaronder de hoofdstraat, is niet alleen voor Palestijns wegverkeer, maar ook voetverkeer verboden terrein, daar komen de checkpoints nog bovenop. Chaghouani: ‘Als Palestijn word je wakker en zie je het gebied waar je niet mag komen’. Van Houtum: ‘De absurditeit van deze geografie doet de vraag rijzen hoe deze gewelddadige segregatie en voortgaande kolonisering zo ver heeft kunnen komen. En waarom gaat het maar door?’

Surrealistisch decor

De spanning slaat pas echt toe bij terugkomst in Tel Aviv na het eerste bezoek aan de bezette Westelijke Jordaanoever. Het is vrijdagmiddag bij de aanvang van de sabbat, de wekelijkse rustdag in het jodendom. In het hotel is een groep Amerikaanse joden neergestreken. Bogaers: ‘Het was heel surrealistisch om de Amerikaanse joden sabbat te zien vieren in Tel Aviv, dan denk je “wat doen jullie hier?”.’ Ook voor Aïcha Chaghouani (22) is het contrast tussen de rustige setting van het hotel en de intense ervaringen op de Westelijke Jordaanoever ontzettend groot: ‘Iedereen kwam emotioneel uitgeput terug. Niemand dacht “ik ben in Tel Aviv, ik moet gaan feesten”.’

‘Als je naar Israël gaat, bedenk je dan goed wat voor land dit is’

Iedereen heeft de behoefte om na te praten, daaraan merk je dat dit conflict heel serieus wordt genomen. ‘Op zo’n hele reis zit spanning’, zegt Van Houtum. De terugkomst in een relaxte omgeving, met goed ontbijt en de mogelijkheid om een biertje te drinken, zijn belangrijk op zo’n intense excursie. ‘Dat hebben we bewust gedaan’, aldus Van Houtum. Elke dag is er wel een aantal mensen dat het te veel wordt. ‘Daaraan zie je hoeveel impact het heeft, niet voor niets houden wij als begeleiders de studenten goed in de gaten.’

Betonnen barricade

Op de afsluitende dag bezoeken we de huizenhoge muur die de Westelijke Jordaanoever van Israël scheidt. Deze betonnen barricade omsluit Bethlehem, waardoor families van elkaar, boeren van hun land en mensen van hun geboortegrond zijn gescheiden. De gids die de groep rondleidt in Bethlehem is van BADIL, een organisatie die opkomt voor de rechten van Palestijnen. Staand op de brokstokken van een door Israël gesloopt Palestijns huis, wijst hij naar de heuvel waar hij nog nooit is geweest. ‘Hij is wel al zes keer in Nederland geweest’, weet Chaghouani. ‘Amsterdam is dus dichterbij dan Jeruzalem’, vult Bogaers aan.

Wat te doen met de tijdens de reis opgedane ervaringen? Chaghouani: ‘Backpacken, feesten en een dagje naar de Dode Zee is leuk, maar als je naar Israël gaat, bedenk je heel goed naar wat voor een land je gaat. Ik ga er nooit naar op vakantie, alleen terug voor een conflictgerelateerd onderzoeksproject’. ‘Ik wil voor mezelf een keer een groot essay over deze problematiek schrijven’, aldus Bogaers. Van Houtum: ‘De Israëliërs hebben het voor het zeggen in dit gebied, dus die moet je daarop aanspreken. Voor mij als wetenschapper biedt dit voer om over te gaan schrijven.’

[kader-xl]

Het conflict in vogelvlucht

Israël is ‘s werelds enige Joodse staat, gelegen ten oosten van de Middellandse Zee. De Palestijnen, de Arabische bevolking die afkomstig is van het land dat Israël nu beheerst, noemen dit gebied Palestina, en willen een staat met die naam vestigen op gehele of een deel van hetzelfde land. Het conflict gaat over wie welk land krijgt en hoe het wordt gecontroleerd.

Over de eerste bewoning van Palestina/Israël wordt getwist. Wat wel vast staat is dat de Britten het land bezetten en besloten er een Joodse staat van te maken. In 1948 werd de staat Israël gesticht. Israëliërs refereren naar dit jaar als het jaar van de onafhankelijkheid, terwijl Palestijnen het Al-Nakba (“de ramp”) noemen. Dit leidde tot een oorlog in datzelfde jaar waarbij 700.000 Palestijnen ontheemd raakten.

In de jaren daarna werd over dit land vaker oorlog gevoerd tussen Israël en de omliggende Arabische staten, zoals de zesdaagse oorlog van 1967. Hoe de grenzen nu lopen, is grotendeels de uitkomst van deze oorlog. Sinds dat jaar bezet Israël de Gaza strook en de Westelijke Jordaanoever, twee gebieden waar grote groepen Palestijnen wonen.

Er zijn oplossingen aangedragen voor het conflict, zoals de veelgenoemde en door de Verenigde Naties ondersteunde Tweestatenoplossing. In dit plan maken de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever deel uit van de Palestijnse staat en behoort de rest tot Israëlisch grondgebied. In theorie een eenvoudige oplossing, maar in de praktijk allesbehalve eenvoudig.

Inmiddels hebben Joden op tal van plekken de Westelijke Jordaanoever bezet, met gemeenschappen van soms enkele duizenden bewoners. Sommige kolonisten verhuizen vanwege religieuze redenen, sommigen omdat ze het grondgebied van de Westelijke Jordaanoever willen claimen als Israëlisch land, en weer anderen omdat wonen daar goedkoop en gesubsidieerd is. Israël vindt dat deze “nieuwe feiten” moeten worden meegewogen in een eventuele oplossing, maar intussen vormen deze nederzettingen een belangrijke belemmering voor vrede. De bescherming van de nederzettingen door het Israëlische leger brengt veel problemen mee voor de Palestijnen in hun dagelijks leven. De Westelijke Jordaanoever staat namelijk grotendeels onder Israëlische controle en van vrij verkeer is geen sprake.

Eind jaren 1980 en begin jaren 2000 vonden er twee Palestijnse opstanden tegen Israëlische bezetting plaats, de Eerste en Tweede Intifada, die dramatisch zijn geweest voor de verhoudingen tussen de Israëliërs en de Palestijnen. Met name de Tweede Intifada wordt gezien als het einde van het onderhandelingsproces in de jaren negentig en het begin van een nieuw, donkerder tijdperk in de Israëlisch-Palestijnse betrekkingen.

In december 2017 besloten de Verenigde Staten om Jeruzalem officieel als hoofdstad van Israël te erkennen en spoedig daarna hun ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem te verhuizen. Dit werd aan de Palestijnse kant beantwoord met een oproep voor een nieuwe Intifada. Toch lijkt het er vooralsnog niet op dat een intifada de steun krijgt van de meerderheid van de Palestijnse bevolking.

[/kader-xl]