Afgelopen vrijdag heb ik met de boefjes Sent genoten van de voorstelling Alice in Wonderland van symfonieorkest Holland Symfonia en muziektheatergezelschap Orkater. Op een gegeven moment wordt aan de dodo gevraagd: wie heeft gewonnen? De dodo antwoordt: iedereen heeft gewonnen en we verdienen allemaal een prijs. In de psychologie staat dit bekent als het dodo-effect: als het goed gaat, hebben we dat aan ons zelf te danken. Als het slecht gaat, ligt het aan de omstandigheden. Dit is ook te zien als een onderzoeker een groep mensen vraagt hun capaciteiten voor het verrichten van een bepaalde taak (bijvoorbeeld autorijden) in te schatten ten opzichte van de andere groepsleden. Vaak geeft een meerderheid aan over ‘bovengemiddelde’ capaciteiten te beschikken. Statistisch is dit evenwel onmogelijk. Mensen hebben de neiging om te attribueren op een wijze die prettig is voor het eigen zelfbeeld, zoals ook bij de ‘fundamentele attributiefout’. Deze houdt in dat mensen foute gedragingen van anderen wijten aan slechte persoonlijke karaktereigenschappen van die anderen. In de economie is het gevolg van deze attributiefouten dat de mede-verantwoordelijken aan de crisis met de beschuldigende vinger naar de anderen wijzen en niet de hand in eigen boezem steken. Dat wil zeggen, bankiers geven de schuld aan de aandeelhouders, accountants en toezichthouders. Zij wijzen om hun beurt beleidsmakers als schuldigen aan. En de laatsten richten hun pijlen weer op de bankiers. Zo is de cirkel rond zonder dat er persoonlijke lessen worden getrokken en er verandering of hervorming plaatsvindt. Om mijn favoriete filosoof Loesje maar weer eens te citeren: ‘Crisis, daar zijn de mooiste dingen uit voortgekomen.’ Maar dan moeten we wel de hand in eigen boezem durven steken en de dieperliggende oorzaken gaan aanpakken. Een bezoek aan Alice in Wonderland kan daarbij helpen. Bovendien helpt dit de crisis in de cultuursector wat te verzachten. Win-win.  

Lees alle columns van Geert Rutten