Je zou het bijna vergeten met al die struikelende VVD-staatssecretarissen, maar het is natuurlijk wel de PvdA die het meest in de problemen zit. Het sociaal akkoord zorgt weliswaar tijdelijk voor een iets hoger sociaaldemocratisch gehalte van het toekomstige regeringsbeleid, maar ondertussen leverde Samsom wel een van de kernwaarden van progressief Nederland in door akkoord te gaan met de strafbaarstelling van illegaliteit. Heel smaakvol maakte de partij daar een punt van vlak voor 4 mei, een datum waarop het begrip illegaliteit een geheel andere lading heeft. En natuurlijk heeft Samsom gelijk dat de partij met dit punt akkoord is gegaan bij de acceptatie van het regeerakkoord in oktober. ‘U kunt mij niet vragen mijn woord te breken’ zei hij tot het partijcongres, en daar zit wel enige logica in. Alleen: die logica werkt blijkbaar maar één kant op. De VVD was namelijk eerder ook akkoord gegaan met de inkomensafhankelijke zorgpremie, maar die verdween verdomd snel toen de pleuris bij de liberalen uitbrak. Spijkerhard kunnen we het regeerakkoord dus niet noemen. In een coalitieland als Nederland geeft regeringsverantwoordelijkheid de mogelijkheid om punten uit je programma uit te voeren, maar altijd tegen een prijs. Een compromis, heette dat vroeger en uitruilen heet dat nu. Daar is op zich niets mis mee, zo lang het niet over de grondslagen van je ideologie gaat. Met heel veel valt te schipperen, maar niet met principes. En de positie van illegalen is zo’n grondbeginsel van de sociaaldemocratie: solidariteit met de zwaksten in de samenleving. Op zo’n punt kan en mag de PvdA zich niet compromitteren, zeker niet als je net een rapport als ‘Van waarde’ hebt uitgebracht. Het lijkt mij niet geheel onwaarschijnlijk dat Samsom er op gokt dat de strafbaarstelling van illegaliteit door Europa naar de prullenmand wordt verwezen. Dan snijdt het mes aan twee kanten: de PvdA is een loyale coalitiepartner gebleken en de strafbaarstelling gaat niet door. Een win-winsituatie, zou je denken. Maar niet voor de sociaaldemocraten: zij hebben dan laten zien dat ze bereid zijn om met hun principes roulette te spelen. En bij gokspelletjes is een ding zeker: je verliest op den duur altijd.

Lees alle columns van Tom de Wit