De dood van Aleksej Navalny veroorzaakte een golf van verdriet en ongeloof. Wat betekent deze gebeurtenis voor de politieke koers en de geopolitieke situatie van Rusland? En is er nog hoop voor de Russische oppositie? Tijdens Radboud Reflects duidt politiek filosoof én Ruslandkenner Evert van der Zweerde het overlijden van de oppositieleider.

Oppositieleider en advocaat Aleksej Navalny (47) overleefde in 2020 een gifaanval, maar werd een jaar later na een schijnproces veroordeeld vanwege ‘het oprichten van een extremistische beweging’ en verdween achter slot en grendel. Na 37 maanden gevangenschap overleed hij op 16 februari in een van de zwaarste en meest afgelegen gevangenissen van Rusland.

Tijdens het Actualiteitencollege van Radboud Reflects spreekt Evert van der Zweerde, hoogleraar politieke filosofie en Ruslandkenner, over de oorzaken en gevolgen van de dood van Navalny.

Was u verrast door het nieuws dat Aleksej Navalny is overleden?

‘Nee, ik verwachtte het eigenlijk ieder moment. Navalny leefde onder zeer slechte omstandigheden en was duidelijk doodziek. Ik denk dat hij min of meer kunstmatig in leven werd gehouden en dat het geen toeval is dat ze hem op dit moment hebben laten overlijden. Dat heeft alles met de aanstaande presidentsverkiezingen in Rusland te maken.’

Is zijn dood voor u zo’n moment waarvan u zich altijd zult herinneren waar u was?

‘Dat denk ik niet. Wat ik mij wel altijd zal blijven herinneren is het moment waarop ik hoorde dat hij was vergiftigd. De belangrijkste vraag is volgens mij niet waarom hij nu is overleden, maar waarom hij nog zo lang heeft geleefd. Het Russische regime had Navalny in de afgelopen jaren op allerlei manieren kunnen laten verdwijnen, waarom hebben ze hem zo lang in de gevangenis laten zitten? Waarom doet een regime dat?’

En heeft u daarop een antwoord?

‘Het Russische regime heeft een toneelstuk opgevoerd om aan iedere mogelijke oppositie te laten zien dat zij bepalen wat er hier gebeurt. Navalny vormde op geen enkele manier een serieuze bedreiging voor de Russische president Vladimir Poetin. Het regime heeft belang gehad bij deze geregisseerde geschiedenis. Er is vanuit het Kremlin heel precies nagedacht hoe ze dit met Navalny hebben aangepakt. Daar wordt niks aan het toeval overgelaten, behalve wanneer onvoorspelbaarheid het doel is.’

U heeft zelf veel tijd doorgebracht in Rusland. Wat waren de reacties van uw Russische kennissen op Navalny’s dood?

‘Voor velen is hij een held of martelaar die tot het laatste moment overeind is gebleven in zijn protest. Ik denk niet dat mensen al hun hoop op Navalny hadden gevestigd, maar hij had zeker een belangrijke symboolfunctie. Veel critici van het huidige regime beseffen dat ze op dit moment geen schijn van kans hebben om iets te veranderen. De situatie is uitzichtloos en mensen zijn murw geslagen. Hoewel dat natuurlijk niet voor altijd zo hoeft te blijven.’

Hoe kijkt u naar de toekomst van Rusland?

‘De oorlog in Oekraïne verloopt voor Rusland eigenlijk heel gunstig. Zij hebben de tijd aan hun kant. Uit onderzoek blijkt dat zo’n 15 procent van de bevolking tegen die oorlog is, een iets groter deel is voor. De rest probeert zich er verre van te houden en hun leven te leiden. Het is voor velen ook letterlijk een ver-van-hun-bed show.

Poetin zelf zal met belangstelling de Amerikaanse verkiezingen afwachten. Hij gaf onlangs in een interview aan dat hij zich achter de huidige Amerikaanse president Joe Biden schaart, omdat die volgens hem betrouwbaarder is dan (zijn waarschijnlijke tegenkandidaat, red.) Donald Trump. Een zeer opmerkelijke uitspraak.’

Waarom deed Poetin die uitspraak?

‘Mogelijk verwacht hij dat Biden juist minder populair wordt en minder kans heeft op een overwinning als hij zich positief over hem uitspreekt. Maar dat blijft giswerk. Feit is wel dat het Kremlin over al haar acties en uitlatingen goed nadenkt. Dat is het voordeel van een machthebber die het nieuws kan manipuleren in een land waar geen kritische journalistiek bestaat.

Verder verwacht ik dat er na de herverkiezing van Poetin een duidelijke versoepeling te zien zal zijn. Er zal weer wat meer ruimte ontstaan voor demonstraties en kritische publicaties. Dat zagen we bij zijn eerdere herverkiezingen ook.’

Het Radboud Reflects actualiteitencollege is donderdag van 12.30 tot 13.15 uur in het Collegezalencomplex, CC5, Radboud Universiteit. De voertaal is Engels en de toegang gratis.