Hoe ziek is de politiek? Is de kiezer de weg kwijt? We staan voor de vijfde Tweede Kamerverkiezingen in tien jaar tijd, op een moment dat de binding met politieke partijen lager dan ooit lijkt te zijn. In de eerste aflevering van een vierdelige Vox-stembusserie: parlementair historicus Peter van der Heiden: ‘De kiezer doet aan funshoppen: welke partij heeft de aantrekkelijkste aanbieding?’

Zijn we verkiezingsmoe in Nederland? ‘Ja, daar lijkt het wel op. Het onderwerp leeft nauwelijks. Maar liefst veertig tot vijftig procent van de kiezers zweeft nog.  Dat getal is nog nooit zo hoog geweest. Zelfs de partijen begonnen laat met hun campagnes. Het lijkt wel of er in Den Haag ook iets van gêne aan het ontstaan is.’ Waar komt dat door? ‘Het heeft te maken met het feit dat er zo vaak verkiezingen zijn in Nederland en dat partijen zo ontzettend op elkaar zijn gaan lijken. Er heeft een ont-ideologisering plaatsgevonden. Voor de doorsnee kiezer maakt het niet uit waarvoor hij kiest. Ik hoorde laatst iemand zeggen dat ze eerst VVD stemde en nu SP. Dat betekent dat partijen totaal niet meer verankerd zijn in de maatschappij. Funshoppen noem ik het: welke partij heeft de aantrekkelijkste aanbieding? De PvdA is ermee begonnen. Wim Kok zei letterlijk: ,,We gaan onze ideologische veren afschudden.” De partij kon in de periode daarvóór de kiezer wel vasthouden, maar kreeg geen regeringsverantwoordelijkheid. Daardoor schoof de PvdA op naar het midden. Nu is ook de SP gevolgd. Partijen zijn verworden tot beslissingsmachines. Verkiezingsprogramma’s bestaan uit een stapel maatregelen met een nietje erdoorheen. Vergelijk het met het advertentieblaadje van de supermarkt. Ook de val van het communisme heeft bijgedragen aan een ontideologisering in Europa. Iedereen omarmde de markt; er kwamen ineens Paarse kabinetten. Ideologische tegenpolen gingen met elkaar regeren.’ Wat moet de politiek doen  om de aandacht van de kiezer terug te winnen? ‘Ga zo snel mogelijk re-ideologiseren. Stel een plan op: wanneer wij het voor het zeggen krijgen, dan gaat de wereld er zó uitzien. Verwijs niet alleen naar koopkracht, maar kom met een maatschappijvisie. En stop met het gezeur over het kiezen van de minister-president. Daarmee leg je de focus in een campagne te veel op één persoon, terwijl het moet gaan om de ideologie van een partij. Je zult zien dat mensen langer bij een bepaalde beweging blijven. De PvdA moet in alles solidariteit uitdragen; niet alleen op verkiezingsposters. Ook het politieke journaille zou er iets aan moeten doen. Je moet toe naar een verdiepende discussie. Zomergasten met politici waarbij niet de mens achter de politicus centraal staat, maar de visie.’ Elke dag mag de geïnterviewde een vraag stellen aan een van de politieke partijen. Peter van der Heiden wil van  hoogleraar economie en Eerste Kamerlid (PvdA) Esther-Mirjam Sent weten: ‘Waarom re-ideologiseren jullie niet?’ Sent: ‘Daar zijn we momenteel wel degelijk mee bezig. Ons wetenschappelijk bureau, de Wiardi Beckman Stichting, heeft het programma ‘Van Waarde’ gelanceerd: welke waarden vinden onze kiezers belangrijk? Momenteel bevindt het zich in de eindfase. Uit wetenschappelijke studies en honderdvijftig diepte-interviews zijn vier waarden gedestilleerd. Dat zijn: bestaanszekerheid, arbeid, binding en verheffing. We bevinden ons op een scharnierpunt. Veel ideeën passen niet meer bij de huidige maatschappij. De waarden moeten voor de kiezer dienen als een kompas waaraan ze zich kunnen vasthouden.’ / Jorg Leijten