Deskundigen kunnen de rechter op het verkeerde been zetten. Daarom is het belangrijk dat ze zich realiseren dat ze als deskundigen de rechter enorm beïnvloeden. Strafjurist en hoogleraar Ybo Buruma sprak  in de Diesrede over de rol van de deskundige voor de waarheidsvinding in het recht. En over de vraag hoe het komt dat rechters die deskundigen inschakelen zo nu en dan toch mistasten. 
Buruma legt het publiek, empirici – als potentiële forensisch deskundigen – vier verschillende problemen voor die in het recente verleden speelden op dit gebied.  We bespreken er een paar.

Hoe specialistisch moet een deskundige zijn?
Rechters hebben een groot vertrouwen in deskundigen en mag daarin wat wantrouwender worden, vindt Buruma. Als voorbeeld noemt hij de statisticus die in de zaak Lucia de Berk een betwiste berekening maakte. Collega’s veegden de vloer met de man aan en vonden hem geen echte statisticus, terwijl hij  als hoogleraar wel degelijk statistisch was geschoold.  ‘Hoe specialistisch moet je zijn?’, vraagt Buruma zich af: ‘Mag een hoogleraar algemene fysica de vermoedelijke snelheid berekenen waarmee twee auto’s op elkaar zijn gebotst?‘ Hij meent van  wel. ‘Dat illustreert dat het label deskundige ook aan niet superspecialisten kan worden verleend  maar ook dat mensen die terecht als deskundige worden aangemerkt daarom nog niet qualitate qua gevrijwaard zijn van fouten. ‘

Wat is de vraag?
Deskundigen moeten zich voldoende realiseren dat zij in hun oordeel worden beïnvloed door de vraagstelling en de aangedragen gegevens.  Ze worden vooral ingeschakeld ter verankering (toetsing) van elementen van het verhaal of ter weerlegging van iets dat  daar niet in past. Dat laatste zien we bij de Puttense moordzaak. Twee inwoners van Putten hadden bekend, maar er was een probleem. Op het dijbeen van het slachtoffer was sperma aangetroffen dat niet van een van de verdachten was.
Volgens Buruma lijkt het erop alsof gezocht is naar een deskundige om uit te leggen dat iets wat heel onwaarschijnlijk was toch zou kunnen. Iets vergelijkbaars gebeurde in de Schiedammer moordzaak. Dat moet de deskundige zich dan wel realiseren.
 
Informatie
De deskundige krijgt vanwege zijn werk informatie en gaat er soms te gemakkelijk van uit dat die volledig en juist is. Als de toxicoloog in de Lucia de Berkzaak meer feitelijke gegevens had gehad, dan had hij een andere conclusie getrokken, .  Buruma waarschuwt wel dat het hierbij niet gaat om het opzettelijk achterhouden van gegevens, maar de vraagsteller realiseert zich totaal niet  wat voor de deskundige allemaal van belang kan zijn.

Rapportage
Veel deskundigen komen niet eens bij de rechter, maar zijn auteur van een dossierstuk. Uit het rapport van vijftig bladzijden worden soms maar enkele uit hun verband gerukte citaten gebruikt. Een jurist houdt de motivering doorgaans zo mager mogelijk. Elke zin teveel maakt kwetsbaar. Motivering in termen van verankering van het bewijsmateriaal is volgens Buruma soms akelig dun. 

De rechter beslist
Uiteindelijk beslist de rechter. De deskundige helpt met het inschatten van de waarde van het bewijsmateriaal. Buruma:  ‘Soms gaat het mis. En dan gaat het niet aan om een neptegenstelling te schetsen tussen juristen en wetenschappers. Het gaat erom te onderkennen dat door de verklaringen van deskundigen misverstanden kunnen ontstaan waardoor juristen op het verkeerde been worden gezet. Dat  is niet alleen een kwestie van communicatie. Deskundigen kunnen zich vergissen, zijn het onderling te weinig of te veel met elkaar eens en worden soms inderdaad niet begrepen. Uiteindelijk is het belangrijk dat deskundigen zich ondanks de eindverantwoordelijkheid van de rechter realiseren dat ze als deskundigen de rechter enorm beïnvloeden.’

De integrale tekst van de rede van prof. Buruma leest u hier.