Gekscherend zeggen ‘wij beta’s’ wel eens tegen elkaar dat iedere gerespecteerde exacte wetenschapper toch wel een beetje Asperger moet hebben. Dat is niet helemaal uit de lucht gegrepen: we hebben vaak nogal ongebruikelijke hobby’s en regelmatig een ietwat alternatieve wijze van leven en communiceren.

Fascinatie voor techniek, natuurverschijnselen en abstractie verklaren de koppeling tussen de meeste hobby’s en de studierichtingen best aardig. De sociale technieken krijg je er vaak gratis bij.

Het bontst maken sommige die-hard informatici het. De meest briljante programma’s werden in de jaren ’90 ontwikkeld door hackers die zichzelf afsloten van de buitenwereld. In hun kelders met hun computer, een koelkast vol Jolt (cola met extra cafeïne) en een diepvries vol pizza’s werden zij niet gehinderd door een dag- en nachtritme op basis van de zonnestand. Zij sliepen als ze moe waren, aten zij als ze honger hadden, maar er werd tussendoor vooral veel ontwikkeld.

Ik zou liegen als ik zou ontkennen dat de fascinatie voor dit soort levensvormen bij mij groot is. Van mij hoeft het ook allemaal niet zo conventioneel.

So much for nature. What about nurture? Want waar de eerstejaars niet al kluizenaars waren maken de Nederlandse universiteiten ze dat maar wat graag. Helaas beperken zij zich daarbij niet tot bèta’s.

Wat is er aan de hand? Aan de Nederlandse universiteiten onderzoeken bijna zonder uitzondering solisten. Hoogwaardig onderzoek wordt gedaan door zeer hardwerkende onderzoekers, maar van intensieve samenwerking tussen de verschillende onderzoekers is nauwelijks sprake. Met mooie afgebakende vragen weet men elkaar wel te vinden en presentaties worden er voldoende gegeven. Maar hoe vaak gebeurt het nu dat meerdere onderzoekers daadwerkelijk intensief samen naar antwoorden voor een specifiek probleem zoeken? Met het verdelen en delegeren van taken ben je er nog niet.

En zo worden studenten ook opgeleid. Grote kuddes one-man-armies worden afgeleverd. In het verleden oefenden dappere enkelingen nog in het samenwerken dankzij nevenactiviteiten als bestuursfuncties, maar als Halbe Zijlstra straks met zijn onderwijsbegroting het failliet van de studentenorganisaties aanvraagt, zal dat echt tot het verleden behoren.

Het grote aandeel solisten onder de onderzoekers is bovendien niet verwonderlijk, want dat is ook precies waar de Nederlandse studenten op worden geselecteerd: hij die niet wordt afgeleid door sociale futiliteiten kan zich perfect op de studie concentreren. Het opleiden van de solo-onderzoeker is bovendien makkelijker met bijkomstig een practische, en relatief eerlijke, manier van toetsen. Een HBO-projectgroep waar de zwakke helft meelift op de kracht en inzet van de sterke helft is er niet bij. Een rücksichtslose invoering van projectonderwijs lijkt daarom geen ideaal medicijn tegen de kwaal.

Misschien tegen uw verwachting in zouden onderzoekers mogelijk kunnen leren van informatici. Een van de briljantste informatici die ik ken, Kent Beck, was eind jaren ’90 een van de grondleggers van ‘eXtreme Programming’ (XP). eXtreme Programming kenmerkt zich onder andere door een werkwijze waarbij groepen ontwikkelaars gezamenlijk een grote uitdaging tackelen door het in kleinere brokjes te hakken en deze in groepsverband uit te werken. Heldere communicatie, soms door daadwerkelijk in paren te werken, soms door het gebruik van communicatiehulpmiddelen zoals intensief bijgehouden wiki’s, is noodzakelijk. Ontwikkelaars dagen elkaar al tijdens het proces uit om commentaar te geven op elkanders werk. Bij velen moet daarvoor wel eerst een knop om.

Dit soort methodes maken snellere resultaten mogelijk, doordat meerdere mensen tegelijkertijd aan een onderwerp werken en elkaar scherp en enthousiast houden. Hoewel het ene onderzoek het andere niet is, en onderzoeken überhaupt geen software-ontwikkeling zijn, denk ik dat onderzoekers van alle faculteiten van dit soort methodes nog wat kunnen leren. De huidige competitieve tijdgeest vraagt volgens mij niet meer om solo-onderzoekers maar vereist meer teamwork en sociale zwaargewichten. In het bijzonder ook op universiteiten.