Eind deze maand houdt Slavoj Žižek de vertaling van zijn nieuwste boek ten doop op de Nijmeegse campus. Om ons voor te bereiden op het denken van deze inmiddels vermaarde ‘filosoof van de occupy-beweging’, verzorgde de Nijmeegse filosoof René ten Bos gisterenavond een college ‘Žižek voor dummies’.

Mooi toeval: op het moment dat in New York korte metten wordt gemaakt met het tentenkamp van occupy, wordt in een Nijmeegse collegezaal een hele avond gewijd aan Slavoj Žižek. Sinds deze filosoof een paar weken terug zijn opwachting maakte bij occupy in New York, staat hij te boek als filosoof van de beweging. René ten Bos, hoogleraar filosofie van de managementwetenschappen, liet gisterenavond voor een gehoor van tachtig mensen zijn licht schijnen over de filosoof.

Chaotisch
Het heeft Ten Bos zelf de nodige moeite gekost greep te krijgen op het denken van Žižek. Van de pakweg dertien boeken van Žižek die in zijn kast staan, heeft hij er misschien drie uitgelezen. Ten Bos noemt de boeken ergerlijk. ‘Hij hamert maar door. Het kost moeite om in dat schijnbaar chaotische denken enige orde aan te brengen.’ Onder de tientallen denkbare invalshoeken koos Ten Bos er gisteren eentje uit: de kern van Žižek’s kritiek op de kapitalistische samenleving.

Niet onwetend
Kort gezegd: Žižek wil net als Marx een bom leggen onder het kapitalisme en omarmt het idee van een communistische samenleving. Maar anders dan Marx, die meende dat met het doorprikken van een ‘vals bewustzijn’ de heilstaat voor het grijpen ligt, ligt de zaak voor Žižek gecompliceerder. Het volk is helemaal niet onwetend over de ketens waarin we gevangen zitten, zoals Marx beweerde. “We weten heus wel dat de wereld een catastrofe is, maar we handelen niet als zodanig”, aldus Žižek in de woorden van Ten Bos.

Opwinding
Ten Bos stond uitgebreid stil bij de grote afstand tussen denken en doen. De intellectuele voorhoede die wordt geacht een uitweg te wijzen, zit gevangen in een illusionaire wereld. Ten Bos wierp in dit licht het fetisjisme op, een kernbegrip waarmee Žižek aanduidt dat het zoeken naar waarheid in de hedendaagse samenleving is weggedrukt door het najagen van opwinding. Ook de politiek zit hierin gevangen, in haar gerichtheid op de emoties van burgers, in plaats van de vinger op de echte zere plek te leggen. / Paul van den Broek

Slavoj Žižek komt op zondag 27 november 2011 exclusief naar de Radboud Universiteit Nijmegen. Žižek komt naar Nederland op uitnodiging van Uitgeverij Boom naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van zijn boek First as Tragedy, then as Farce. Met een ondervraging van Zizek door René Ten Bos. CC1, 15.00 – 17.00 uur. De lezing is uitverkocht. Inschrijving is nog mogelijk voor CC2 (een videoverbinding van de happening).