Weg met het onderscheid tussen geloven en niet-geloven, betoogt filosoof en nrc.next-hoofdredacteur Rob Wijnberg. Het zou de maatschappij en de wetgeving er een stuk eenvoudiger op maken. Zondagmorgen preekte hij op uitnodiging van het Soeterbeeck Programma in de Mariënburgkapel. Wat onderscheidt religie van het liberalisme, het holisme of het wetenschappelijke wereldbeeld? Niets, zegt Rob Wijnberg. En daarom moeten we van dat verschil af. In een volle Mariënburgkapel licht hij, na het gezamenlijk zingen van gelegenheidspsalm Losing my religion (R.E.M), zijn statement toe. ‘Een godsdienst gaat uit van een transcendente autoriteit, laten we deze God noemen. Maar doet de wetenschap dat niet ook?’ De wetenschap gaat net als religie uit van aannames die niet te bewijzen zijn. Zoals het idee dat we leven in een tijd, een ruimte en dat zoiets bestaat als causaliteit. Die veronderstellingen worden niet telkens opnieuw bevraagd. Een andere opvatting, het liberalisme, is gestoeld op het idee dat vrijheid een nastreefbaar goed is. De vrijheid zelf wordt ook niet ter discussie gesteld. Wat is dan het verschil met ervan uitgaan dat er een God is? Proefjes doen als traditie Wijnberg preekt soepel en zonder een letter op papier. ‘Tradities en rituelen maken religie tot een aparte categorie, hoor je vaak. Ja, er zijn verschillen. Het partijcongres van de VVD zal niet plaatsvinden in een kerk en er worden vast geen liederen gezongen. Maar maakt het dat wezenlijk anders dan een religie? Ook bij de VVD zul je een bepaalde kledingstijl ontdekken en nemen de aanwezigen dingen aan voor waar en niet-waar.’ Hij slaat weer een bruggetje naar de wetenschappelijke praktijk. Proefjes doen in een lab zou je eveneens een traditie kunnen noemen. Dus daarin verschilt religie ook niet van ander opvattingen. Onderdeel van de identiteit Het feit dat geloven in je hart zit dan? Zo leggen religieuzen het vaak uit, zegt Wijnberg: ‘Met ons hart maken we de sprong naar het onkenbare.’ De jonge filosoof ziet echter weer geen fundamenteel onderscheid met niet-gelovigen. ‘In de dagelijkse praktijk maak ik steeds sprongen naar het onkenbare. Zo vertrouw ik er bijvoorbeeld op dat er in deze kerk niet opeens iemand opstaat die de boel neermaait. Maar ik wéét het niet.’ Kortom, geloofaannames bezigt iedereen elke dag. Als laatste haalt Wijnberg het argument van gelovigen onderuit ‘dat zij hun religie zien als integraal onderdeel van hun identiteit’ en hen op die manier onderscheidt van niet-gelovigen. Geldt dit niet voor iedereen die een overtuiging heeft? Zijn de opvattingen van Rob Wijnberg niet bepalend voor de identiteit van Rob Wijnberg? ‘Ik kan niet opeens van mijn opvattingen afstappen, want die zijn deel van mij.’ Vrijheid van meningsuiting Filosofisch gezien is het onderscheid tussen religie en niet-religie dus problematisch. Is het dan niet beter dat verschil op te heffen? Wijnberg ziet graag het ‘vrijheid van godsdienst’-principe dat wettelijk is vastgelegd, opgaan in het grondrecht ‘vrijheid van meningsuiting.’ Scheelt een boel gedoe. Denk aan een rechtszaak tegen een radicale imam die roept dat je homo’s het best van het balkon kunt gooien en zich daarbij beroept op vrijheid van godsdienst. Hoe moet de rechter bepalen wat godsdienst is en wat vrijheid van meningsuiting? ‘Een rechter kreeg eens een zaak van fanatieke rokers die beweerden dat roken hun religie was. Ze wilden niet dat roken in het café werd verboden. Dus richtten ze een kerk op – hun stamkroeg – , benoemden ze een heilige drie-eenheid en was hun belangrijkste traditie roken. Leg dan maar eens uit waarom roken geen religie is.’ Wat wel en niet onder godsdienst valt, berust in belangrijke mate op toeval, predikt Wijnberg. Schaf het onderscheid af en klaar ben je. Het zou een grote stap voorwaarts zijn in het denken en discussiëren over de grondslagen van een vrije samenleving. Applaus in de kerk. Deze zondagochtend geloven we allemaal in Rob Wijnberg. / Annemarie Haverkamp / Foto Erik van ’t Hullenaar De Soeterbeeck Preeck is een nieuw initiatief van het Soeterbeeck Programma. Rob Wijnberg was de eerste van een serie inspirerende sprekers. De muziek zondagochtend was van Edwin Kayser, leadzanger van de Nijmeegse band Kayser Karel.