Voor het eerst is aangetoond dat er een samenhang is tussen genen, hersengrootte en intelligentie. De gevonden effecten zijn klein en niet allesbepalend, maar ze zijn er. En ze zijn gevonden omdat vele wetenschappers, onder wie onderzoekers van het Nijmeegse Donders Instituut, data over meer dan 21.000 proefpersonen hebben gedeeld.

Twee artikelen in Nature Genetics, online verschenen op 15 april, beschrijven een genetische variant die bij ongeveer 20 procent van de bevolking voorkomt en het volume van de hippocampus mede bepaalt. Daarnaast is een genvariant voor het totale volume van het brein gevonden: als die aanwezig is (en dat is zo bij ongeveer de helft van de bevolking), is de hersenstructuur maximaal 1,2 procent kleiner dan bij personen, die de variant niet dragen. Bovendien blijken de mensen met de grotere hersenen gemiddeld iets hoger te scoren op een IQ-test.

Klein effect, maar wel bij grote groep
Barbara Franke, geneticus en senioronderzoeker binnen het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour van de Radboud Universiteit, geeft onmiddellijk toe dat het effect van de gevonden genetische variaties beperkt is. ‘De effecten zijn klein en het gaat om gemiddelden; ze gelden dus wel voor een grote groep maar zeggen niets over een individu.’
Niettemin: juist omdat de effecten klein zijn, is het zo belangrijk dat ze gebaseerd zijn op een zo groot mogelijke groep proefpersonen. En dat is bij deze publicaties, gebaseerd op data over meer dan 21.000 proefpersonen, zeker het geval. ‘Als je bij zo’n grote groep effecten meet, ook kleine, helpt dat ons wel om de samenhang tussen genen, gedrag en brein beter te begrijpen.’

Data delen
Franke is bij de publicaties betrokken als senioronderzoeker van het ENIGMA-consortium, een groep van meer dan tweehonderd wetenschappers die data delen om verder te komen in hersenonderzoek. ‘Wetenschappers in dat werkveld zijn nog niet zo geneigd om hun data te delen. ENIGMA is opgericht om dat aan te jagen.’
De Nijmeegse inbreng in het ENIGMA-project ligt op het vlak van imaging genetics-onderzoek. De data voor deze publicaties zijn afkomstig uit het Brain Imaging Genetics (BIG)-onderzoek, dat weer deel uitmaakt  van het grotere cognomicsprogramma, waarin alle Nijmeegse onderzoeksgroepen die bezig zijn met neuroimaging en genetica hun krachten bundelen. ‘We proberen genen en gedrag aan elkaar te linken via het functioneren van het brein.’
Beter begrip van die samenhang kan, op termijn, meer inzicht bieden in hoe talenten en beperkingen van individuele personen ontstaan. ‘En dat kan ons helpen om scholing, beroepskeuze, maar ook behandeling van ziekte en revalidatie, beter af te stemmen op de mogelijkheden en behoeften van het individu’. /Anja van Kessel

De artikelen in Nature Genetics zijn getiteld Identification of common variants associated with human hippocampal and intracranial volumes en Common variants at 12q14 and 12q24 are associated with hippocampal volume.