Ga eens op je handen zitten als je gezellig zit te praten met een kennis. Je zult merken dat je sneller uitgepraat bent, minder details vermeldt en moeilijker op je woorden kunt komen. Dat komt omdat het maken van gebaren gesproken taal sterk ondersteunt. Dit is het onderzoeksgebied van Asli Özyürek die vandaag haar oratie uitspreekt.

Ze is de eerste vrouwelijke Nederlands-Turkse hoogleraar in Nederland. En veel belangrijker nog: ze is pionier op het vakgebied ‘taal en gebaren’. Het bleek een invalshoek die nieuwe kennis oplevert – en publicaties in toptijdschriften zoals Science. Ze kreeg een ERC starting grant voor onderzoek naar hoe dove kinderen gebarentaal leren. Özyürek is sinds september 2010 hoogleraar Gesture Language and Cognition aan de Radboud Universiteit.

Functioneel
Het is bijna onmogelijk om niet te gebaren als je praat: zelfs blinden die met andere blinden praten, gebaren daarbij. Wat te denken geeft over de functie van het gebaren. En daar doet Asli Özyürek nu alweer zo’n tien jaar onderzoek naar. Zo weet ze: ‘Als je proefpersonen laat spreken zonder dat ze kunnen gebaren, gaan ze minder vloeiend spreken en hebben ze meer moeite met het vinden van het juiste woord. Dat werkt zo in alle talen.’
Ook voor de ‘ontvanger’ zijn gebaren functioneel, zeker de zogenaamde iconische gebaren die Özyürek onderzoekt: terwijl je vertelt dat je een brood snijdt, maak je een snijbeweging, bijvoorbeeld. ‘Aan hersensignalen kunnen we zien dat een verhaal van iemand die zo gebaart bij het praten sneller begrepen wordt en dat er meer van onthouden wordt. Gebaren zorgen er ook voor dat woorden in de eerste of de tweede taal sneller worden geleerd.’

Even wennen
Taalwetenschappers moesten wennen aan het onderzoek naar taal en lichamelijke context, zoals gebaren. Jarenlang hadden zij taal bestudeerd als abstract systeem, in onderzoeken waarbij proefpersonen reageren op woordjes op een beeldscherm. ‘Intussen is duidelijk dat een andere benadering ook interessante informatie oplevert. Er komst steeds meer aandacht voor contextelementen en andere niet-talige aspecten die bijdragen aan taalbegrip zoals samen gedeelde aandacht.’ /Iris Roggema

Lees meer in de wetenschapsagenda