Van wiegendood tot niercelkanker en van geheugenverlies tot COVID-19. Het lustrumboek ‘Over honderd ziekten’ beschrijft de meest impactvolle ziektes sinds de oprichting van de Radboud Universiteit. 'Ik vind aangeboren afwijkingen heel interessant.'

Honderd ziektes, van scheurbuik tot ADHD, rijkelijk geïllustreerd met foto’s van lichaamsdelen van patiënten. Dat is de opzet van Over honderd ziekten, een boek van emeritus hoogleraar Pathologie Dirk Ruiter, Lucas Boer, conservator van het Museum voor Anatomie en Pathologie bij het Radboudumc en universiteitshistoricus Jan Brabers.

Het boek, geschreven bij het honderdjarige lustrum van de universiteit, is bedoeld voor de geïnteresseerde leek, vertellen Ruiter en Boer in het museum. Ook als cadeau bij het afstuderen of voor op de huisartsenpraktijk: voor iedereen die op een beknopte manier meer over de belangrijkste ziektes van de afgelopen honderd jaar te weten wil komen.

Nobelprijs

Ruiter zocht de ziektes uit, Boer gaf passende preparaten en Brabers kleurde het verhaal in met een stukje geschiedenis: drie elementen die bij alle honderd beschrijvingen terugkomen.

Het boek behandelt een scala aan ziekten. Hoe zijn jullie tot een selectie gekomen?

Ruiter: ‘We hebben vooral gekeken naar de impact die de ziektes de afgelopen honderd jaar hebben gehad. Bijvoorbeeld wegens een wetenschappelijk hoogtepunt, zoals een Nobelprijs, maar het kan ook samenhangen met de invloed die een ziekte heeft gehad op de maatschappij.’

‘Neem vlektyfus. Dat is een ziekte die normaal gesproken nauwelijks voorkomt, maar het was een heuse epidemie in concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Of de oprichting van Alcoholics Anonymous in de jaren 1930. Daar konden we dan een interessant verhaal over alcoholgerelateerde leveraandoeningen aan koppelen.’

Maar precíes honderd ziekten: dat is geen toeval.

Ruiter: ‘Nee, dat klopt. De eerste tachtig lagen redelijk voor de hand. Daarna heb ik collega-emeriti van de Radboud Universiteit om hulp gevraagd. We vonden het namelijk belangrijk om ook een link te leggen met Nijmeegse onderzoekers, wat overigens best een uitdaging was gezien het feit dat de medische faculteit pas in 1951 werd opgericht.’

‘Veel van de afbeeldingen in het boek zijn preparaten uit het Museum voor Anatomie en Pathologie’

Boer: ‘Ik wilde op mijn beurt graag het Museum voor Anatomie en Pathologie betrekken. Veel van de afbeeldingen die je ziet zijn daarom van preparaten die hier staan. Ik merk namelijk dat medewerkers die hier jaren werken nog steeds moeite hebben om de weg naar het museum te vinden, terwijl dat doodzonde is. Hopelijk wordt het museum op deze manier wat meer zichtbaar.’

Zaten er nog verrassingen tussen? Ziekten waarvan jullie niet wisten hoe ze werkten of een historisch aspect dat jullie niet bekend was?

Ruiter: ‘Bij het schrijven word je toch wel met je neus op de feiten gedrukt. Softenon bijvoorbeeld, een middel dat tegen zwangerschapsbraken op de markt kwam maar bij duizenden baby’s voor allerlei misvormingen zorgde. Daar was ik al mee bekend, maar ik wist niet dat een vrouwelijke arts in Amerika ervoor heeft gezorgd dat het middel daar niet werd toegelaten. Naderhand heeft ze daar onderscheidingen voor gekregen. Ik vond het prachtig om te ontdekken.’

Boer: ‘Dit verhaal kende ik toevallig al, maar dat komt doordat ik aangeboren afwijkingen heel interessant vind. Voor mij was het vooral leerzaam om te bedenken hoe al deze informatie in de toekomst een plek zou kunnen krijgen in het museum. Ik ben namelijk geen grote fan van informatiebordjes. Maar hoe dan wel? Daar denk ik nu veel over na.’

Een groep middelbare scholieren loopt intussen het museum in. Ze krijgen een rondleiding van drie geneeskundestudenten. De scholieren zijn zichtbaar en vooral ook hoorbaar enthousiast, dus wordt het gesprek voortgezet in de ruimte waar alle pathologische preparaten te zien zijn. ‘Dat past beter bij de inhoud van het boek’, denkt Ruiter hardop.

Glaasje water

Het duurt niet lang voordat het gesprek weer wordt onderbroken, ditmaal door de fotograaf. Een van de scholieren in het museum is flauwgevallen. Boer glimlacht en vertelt dat dit wel vaker gebeurt. ‘Het is fijn dat er zo veel animo is voor de preparaten, en dit is dan het risico. Even een glaasje water en dan gaat het meestal wel weer. Waar waren we?’

Wat vonden jullie de meest interessante ziekte?

Boer: ‘Ataxie: een neurologische aandoening die je bewegingscoördinatie en balans verstoort. In het boek staat bij dit verhaal een foto van een patiënt, terwijl bij de meeste andere ziekten foto’s van lichaamsdelen staan. Dat werkt goed bij ziektes die voornamelijk inwendig plaatsvinden, maar de patiënt is daarbij wat abstracter. Dat terwijl een ziekte onlosmakelijk verbonden is met de zieke zelf. Een foto van een patiënt brengt dat een stuk dichterbij. Daarom raakt dit verhaal mij meer.’

‘Toen ik de maag wilde openmaken, leek het alsof ik op ijzer aan het snijden was’

‘Ik heb genoten van alle ziektes hoor’, antwoordt Ruiter enthousiast. Toch neigt hij naar de casussen waar hij zelf ervaring mee heeft. Zo bevat het boek een geval van een psychiatrische patiënt die zich verslikte in zijn braaksel en daaraan overleed. ‘Toen ik de maag wilde openmaken, leek het alsof ik op ijzer aan het snijden was.’

Eenmaal door de dikke maagwand heen vond Ruiter dan ook meer dan een kilo aan ijzerwaren en glasscherven. ‘Dit klinkt misschien als een uniek geval, maar er zijn meer situaties waarbij patiënten dingen inslikken.’ En dus kreeg deze casus een plekje in het boek in met als titel ‘de glas- en ijzerslikker’.

Stel, er komt over honderd jaar een nieuw boek, welke aandoeningen komen we dan tegen?

Ruiter: ‘Dat is lastig te voorspellen. Er zijn veel ontwikkelingen in de gezondheidszorg, maar met ons gedrag zoeken we ook allerlei ziektes op. Door veel te reizen bijvoorbeeld, maar ook het grootschalig bij elkaar brengen van dieren zoals in de bio-industrie kan levensgevaarlijk zijn. Hoe het er over honderd jaar uitziet kunnen we niet weten, maar dat we altijd met ziektes zullen blijven leven lijkt me een zekerheid.’

Het boek ‘Over Honderd Ziekten’ is zowel te bestellen als gratis te downloaden via Radboud University Press.