De toekomst van het hoger onderwijs en de wetenschap ziet er weer iets zonniger uit na de verkiezingen van gisteren. D66 heeft een flink aantal stemmen gewonnen, terwijl de PVV juist door de kiezers is afgestraft.

In de voorlopige verkiezingsuitslag is D66 even groot als de PVV: beide partijen staan op 26 zetels. De kans is groot dat D66 gaat regeren – en dat de PVV dan in de oppositiebankjes belandt.

De schade voor de VVD valt mee: slechts twee zetels minder (van 24 naar 22). Deze partij zou graag nóg meer bezuinigen op onderwijs en onderzoek, maar zonder de PVV in de regering is de kans erg klein dat dit gaat lukken.

Wat gaat er dan wel gebeuren? Het kan eigenlijk niet anders of D66 gaat samen met het CDA regeren: ook de christendemocraten wonnen gisteren flink (van 5 naar 18 zetels). De vraag is vooral welke partijen bij hen aanhaken.

Door het midden of rechtsom?

Een brede centrumcoalitie met GroenLinks-PvdA en VVD zou een meerderheid halen. Deze twee partijen hebben daar waarschijnlijk weinig zin in, maar misschien kunnen ze hun wederzijdse bezwaren terzijde schuiven om toch met D66 en CDA een kabinet te vormen.

In plaats van de VVD zouden ook JA21 plus één kleine partij zo’n middencoalitie met GroenLinks-PvdA mogelijk kunnen maken. Voor het hoger onderwijs en onderzoek zou dat misschien niet ongunstig zijn, want JA21 was tegen de onderwijsbezuinigingen.

Of gaat het straks rechtsom? D66 kan ook regeren met CDA, VVD en JA21. Dan hebben ze samen 75 zetels. Eén kleine partij (bijvoorbeeld ChristenUnie of BBB) zou hen over de drempel helpen. Regeren met rechts zou het beleid wel minder progressief maken dan Rob Jetten en zijn partijgenoten willen.

Voor studenten, hogescholen en universiteiten is de komst van een kabinet onder leiding van D66 hoe dan ook goed nieuws. Het is afwachten wat de partijen precies afspreken, maar sommige uitkomsten vallen wel te voorspellen.

Studiefinanciering omhoog en verplichte stagevergoedingen

Zo is de kans groot dat er meer studiefinanciering komt. D66 wil de basisbeurs met 164 euro per maand verhogen. Dit zou zo’n 600 miljoen euro kosten. GroenLinks-PvdA wil dit ook, maar andere mogelijke regeringspartijen vinden het niet nodig.

Compromissen liggen voor het oprapen. Ze kunnen bijvoorbeeld alleen de aanvullende beurs verhogen of alleen de beurs voor uitwonende studenten. Dat er helemaal niets met de studiefinanciering gebeurt, lijkt onwaarschijnlijk.

Ook lijkt het erop dat een financiële tegemoetkoming een zekerheid wordt voor iedere stagelopende student. Drie partijen willen een stagevergoeding namelijk verplichtstellen: D66, GroenLinks-PvdA en CDA. Er is dus een grote kans dat die verplichting er inderdaad komt.

VVD en JA21 maken zich zorgen over de kleine ondernemer die dan geen stageplaats meer gaat aanbieden. Daar valt vast een mouw aan te passen, bijvoorbeeld met een speciaal stagefonds waar een Kamermeerderheid toch al voorstander van is.

Extra geld voor onderwijs en onderzoek

D66 wil ruim vijf miljard euro extra voor onderwijs en onderzoek uittrekken, nog los van uitgaven aan innovatie via Defensie, de zorg en het bedrijfsleven. GroenLinks-PvdA denkt aan drie miljard en JA21 reserveerde ongeveer twee miljard.

Het CDA trapt op de rem, want die partij heeft in zijn plannen geen extra geld voor onderwijs en onderzoek staan. Maar de christendemocraten zullen waarschijnlijk wel accepteren dat een D66-kabinet hier meer geld aan besteedt. Zoals gezegd wil de VVD nog steeds bezuinigen, maar een halszaak is het kennelijk niet. Het kabinet-Rutte IV zette de geldkraan juist open – en toen was de VVD de grootste regeringspartij.

Over de precieze uitgaven aan onderzoek valt wel nog een stevige onderhandeling te verwachten. Met name CDA en VVD willen allereerst kijken hoe nuttig het onderzoek is voor de arbeidsmarkt en de samenleving. Ook JA21 denkt in die richting. D66 en GroenLinks-PvdA zijn uiteraard niet tegen toepasbaar onderzoek, maar ze willen ook meer geld voor fundamenteel en nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek uittrekken, waarin wetenschappers zelf bepalen wat ze interessant vinden.

De uitkomst op dit punt? Meer geld voor het toegepaste onderzoek van hogescholen ligt voor de hand en allicht krijgen de universiteiten meer budget voor onderzoek ten behoeve van maatschappelijke uitdagingen. Extra geld voor de fundamentele wetenschap komt dan in het gedrang.

Diversiteitsbeleid en demonstraties

Over diversiteitsbeleid denken de mogelijke regeringspartijen dan weer zeer uiteenlopend. De een vindt het hoger onderwijs te woke, de ander wil graag strijden voor gelijke kansen. De meest waarschijnlijke uitkomst van de onderhandelingen: agree to disagree. In hun coalitieakkoord zullen ze zich waarschijnlijk niet willen branden aan diversity officers, genderneutrale toiletten, stilteruimtes of het ontslag van activistische docenten. De kans is aanzienlijk dat ze dit aan de onderwijsbestuurders zullen overlaten.

Hetzelfde geldt voor de felle protesten in het hoger onderwijs over de banden van universiteiten en hogescholen met Israëlische instellingen. De ene partij wil strenger optreden tegen actievoerders, terwijl de andere vooral de nadruk legt op het demonstratierecht.

Dan liggen twee opties voor de hand. De partijen laten het wederom aan de onderwijsbestuurders over of ze zeggen iets als: we gaan met universiteiten en hogescholen afspraken maken over veiligheid en demonstratievrijheid aan hun instelling. En dan zien ze daarna wel weer hoe die afspraken eruitzien.

Toch nog de PVV?

Kortom, het lijkt erop dat de eerdere bezuinigingen van de PVV, VVD, NSC en BBB zullen verdwijnen. Hoe snel dat gebeurt, is afwachten. Hoeveel extra geld er in de volgende regeerperiode bij komt, is ook nog in nevelen gehuld.

Maar er is ook nog een andere uitkomst denkbaar. Het lijkt nu onwaarschijnlijk, maar stel dat het CDA het roer omgooit en alsnog met de PVV wil regeren, dan kan het opeens heel anders lopen en heeft D66 het nakijken.

De PVV zou zelfs nog een poging kunnen doen om zonder het CDA een meerderheid te krijgen met VVD, JA21, Forum, BBB, SGP en wie weet kleinere partijen als 50Plus of de ChristenUnie. Maar dat lijkt onbegonnen werk, gezien het grote aantal betrokken partijen dat daarvoor nodig is. Het heeft er dus alle schijn van dat de PVV voorlopig aan de zijlijn staat.