‘De taalfout van nu is de taal van de toekomst’

11 okt 2021

Wat is juist: ‘het meisje dat’ of ‘het meisje die’? Volgens historisch taalkundige Nicoline van der Sijs, die in augustus met emeritaat ging, moeten we coulant zijn voor mensen die zogenaamde ‘taalfouten’ maken. ‘We moeten meer nadruk leggen op de creativiteit van de taal.’

Nicoline van der Sijs maakte dan wel carrière als historisch taalkundige, maar, vertelt ze in heldere volzinnen van een onnavolgbare snelheid, eigenlijk is ze slavist van opleiding. Op haar twintigste werkte ze aan woordenboeken Nederlands-Russisch en Russisch-Nederlands, en zo kwam ze ook bij Van Dale over de vloer.

‘Omdat ik zoveel talen kende, vroeg Van Dale me om mee te werken aan een Nederlands etymologisch (over de herkomst van woorden, red.) woordenboek’, zegt Van der Sijs. ‘Dat vond ik wel leuk. Zo ben ik de historische taalkunde ingerold. Als je je eigen taal onderzoekt heb je een belangrijke voorsprong en ik wist dat mijn Russisch nooit zo goed zou worden als mijn Nederlands.’

Kindertaal

Ter ere van het emeritaat van Van der Sijs aan de Radboud Universiteit verscheen afgelopen vrijdag Wat gebeurt er in het Nederlands?!, een boek over de Nederlandse taal in al zijn aspecten, met bijdragen van taalkundige wetenschappers uit Nederland, België en daarbuiten.

Met het boek willen Van der Sijs en haar collega’s een brug slaan tussen de academische wereld en het middelbaar onderwijs. ’Voor ons gaat het niet om wat goed en wat foutief taalgebruik is. Taal heeft zoveel meer interessante aspecten. Dat wilden we duidelijk maken aan de hand van kindertaal, tweedetaalverwerving en andere thema’s die leerlingen in middelbare scholen kunnen interesseren.’

Nicoline van der Sijs. Foto: Bert Beelen / RU

Wat is het interessantste taalfenomeen dat in het boek aan bod komt?

‘Als historisch taalkundige vind ik het vooral leuk om te kijken naar taalverandering, liefst op de lange termijn. Dan vind je bepaalde wetmatigheden en patronen die te maken hebben met veranderingen in de maatschappij in de taal terug. Denk aan de toename van het aantal migranten of de invloed van vreemde talen in bepaalde lagen van de bevolking. Dat kan een bepaalde taalverandering een zetje geven.’

In straattaal wordt ‘het verhaal’ vaak ‘de verhaal’, of ‘het meisje dat’ wordt ‘het meisje die’. Zijn dat taalfouten?

‘Ik spreek nooit over taalfouten, het is interessanter om na te gaan waar een bepaald taalgebruik vandaan komt. “De meisje” werd eerst gebruikt door mensen met een andere moedertaal, maar wordt nu ook wel breder gebruikt. 70 procent van de woorden in het Nederlands heeft nu al “de” als lidwoord. Dat heeft als gevolg dat nieuwe Engelse leenwoorden vaak “de” als lidwoord krijgen. Vandaar de tendens om voor alle woorden naar “de” te gaan, zoals het Engels alleen “the” kent en het Afrikaans alleen “die”.’

‘Ook gebruiken mensen met Nederlands als moedertaal steeds vaker “Het meisje die” in plaats van “het meisje dat”. Langzamerhand wordt het relatieve voornaamwoord een vast voornaamwoord, ongeacht welk woord ervoor staat. Het zou goed kunnen dat dat op termijn de nieuwe regel wordt, want er is altijd behoefte aan regelmaat. De taalfout van nu is de taal van de toekomst.’

Op welk moment wordt beslist dat een taalverandering geen taalfout meer is?

‘Als de meeste mensen een bepaalde woordconstructie gebruiken is het goed, zou je denken. Maar zo werkt het niet. Grammatica’s en woordenboeken nemen taalveranderingen pas op als ze al een paar jaar door verschillende lagen in de bevolking worden gebruikt. Dat wil nog niet zeggen dat iets algemeen geaccepteerd is. Soms melden taaladviesboeken dat mensen zich storen aan een bepaald taalgebruik, maar vaak duurt het nog heel lang eer zo’n advies wordt aangepast. Al in de zeventiende eeuw definieerden taalwetenschappers het verschil tussen hun en hen, maar daar woedt nog steeds discussie over. Bijna iedereen maakt er fouten in. Desondanks is het een regel die op school nog wordt geleerd en waar waarde aan wordt gehecht.’

Zijn we te streng voor mensen die fouten maken in het Nederlands?

‘Dat hangt af van de situatie. Voor tweets gelden andere regels dan in een formele situatie. Ik had vroeger een vertaalbureau. Kandidaten die veel fouten maakten in hun sollicitatiebrief nodigde ik niet uit op gesprek, want dat kon ik niet verkopen aan mijn opdrachtgevers. Maar ik vind wel dat je coulant moet zijn.’

‘We moeten meer nadruk leggen op de creativiteit van de taal’

‘Ik ben niet tegen het aanleren van bepaalde regels, maar ik vind dat we meer de nadruk moeten leggen op de creativiteit van de taal. Dan kan je spelen met taal door bijvoorbeeld onverwachte vormen te gebruiken. Het moet ook niet te verkrampt worden.’

Waarom is het belangrijk om te bestuderen dat er steeds minder sterke werkwoorden zijn of waarom mensen vaak ‘eh’ zeggen?

‘Taal is ons belangrijkste gereedschap als we mondeling of schriftelijk met elkaar communiceren. Hoe meer we daarvan begrijpen, hoe beter. Inzicht in hoe taal in de hersenen werkt, kan bijvoorbeeld van pas komen om mensen met hersenbeschadiging of kinderen met spraakproblemen te helpen.’

De studie Nederlands zit in het verdomhoekje de laatste jaren, zowel op middelbare scholen als aan de universiteit.

‘Dat betreur ik. Talen en onderwijs zijn op elk niveau erg belangrijk. Niet alleen Nederlands en Engels, maar ook Frans, Duits, en bijvoorbeeld Turks, Arabisch en Russisch moeten een plek krijgen. De maatschappij en de wereld zijn meertalig, en het leren van elkaars talen en culturen is verrijkend, en niet alleen voor de handel. Maar daar moeten we mensen toe opleiden. De geesteswetenschappen krijgen te weinig geld, zowel in Nederland als in Vlaanderen.’

‘De geesteswetenschappen krijgen te weinig geld’

U komt zelf wel eens in de Taalstaat, het radioprogramma van Frits Spits, en u schrijft bijdragen voor Onze Taal. Hoe belangrijk is het om wetenschap te vertalen naar een breed publiek?

‘Niet alle wetenschappers hoeven dat te doen, maar ik vind dat heel belangrijk. Er zijn veel discussies over taalgebruik, ook op sociale media, waar wij feiten aan kunnen toevoegen. Het is leuk om te laten zien welke vorderingen wij maken. Ik ben de oprichter van Etymologiebank.nl, waar je meer informatie vindt over de oorsprong van woorden. Die website heeft 5 miljoen unieke bezoekers per jaar. Dat toont aan dat mensen behoefte hebben aan feiten, kennis en informatie over taal.’

Op welke verwezenlijking uit uw wetenschappelijke carrière bent u het meest trots?

‘Op mijn boeken over historische taalkunde en de geschiedenis van het Nederlands. Ik ben blij dat ik iets heb kunnen maken waar latere generaties misschien wat aan hebben. Soms kreeg ik te horen dat iemand Nederlands ging studeren omdat hij of zij een boek van mij had gelezen. Dat vond ik altijd heel leuk.’

Krijgt u na uw emeritaat aan de Radboud Universiteit tijd voor andere dingen?

‘Neen, hoor. In Leiden blijf ik nog zeker twee jaar werken op het Instituut voor de Nederlandse Taal en in Nijmegen houd ik een nul-aanstelling voor de begeleiding van mijn laatste twee promovendi. Het komende academisch jaar ben ik gevraagd als gasthoogleraar in Luik, op de Koning Willem-Alexanderleerstoel voor de Lage Landen. Zo’n lange titel, en dat voor een vrouw van 1,50 meter (lacht).’

3 reacties

  1. Ruud Abma schreef op 15 oktober 2021 om 09:46

    Nicole van der Sijs zegt behartigenswaardige dingen, o.a. dat creativiteit in taalgebruik gestimuleerd moet worden. Haar slagzin ‘De taalfout van nu is de taal van de toekomst’ is echter misleidend. Niet alle ’taalfouten’ schoppen het immers tot gangbaar taalgebruik. Erger is het dat Van der Sijs, ongetwijfeld onbedoeld, met zo’n kreet aanzet tot slodderig taalgebruik: ‘Hoezo fout? Ik spreek volgens die professor de taal van de toekomst!’

  2. Sylvia Lammers schreef op 15 oktober 2021 om 13:13

    Daar ben ik het mee eens. Wat doet u als een sollicitatiebrief vol taalfouten krijgt?

  3. Ben Helder schreef op 15 oktober 2021 om 13:15

    Nicoline van der Sijs stelt en dat terecht, dat creativiteit in het taalgebruik gestimuleerd moet worden. Door te spelen met taal, door bijvoorbeeld ´onverwachte vormen´ te gebruiken. Is ook terecht. Maar ………. dan kom je op het vlak van de literatuur. in de Literatuur is die creativiteit ´zinvol´ en ´bedoeld´. ´Creativiteit´ in de alledaagse spreektaal, is heel wat moeilijker, daar is ´creativiteit´ in de regel ´onbedoeld, fout, verwarrend en een blijk van desinteresse of wellicht laksheid ten opzichte van taal.´
    ´Taal is ons belangrijkste gereedschap als we mondeling of schriftelijk met elkaar communiceren´, zegt Nicoline. Een waarheid als een koe, maar dan moet iedereen zich ook daarnaar gedragen en moet iedereen de taal ook daarnaar behandelen. Met respect alstublieft…..

Geef een reactie

Vox Magazine

Het onafhankelijke magazine van de Radboud Universiteit

lees de laatste Vox online!

Vox Update

Een directe, dagelijkse of wekelijkse update met onze artikelen in je mailbox!

Wekelijks
Nederlands
Verzonden!