Wat zijn de grootste problemen van deze tijd? En over welke zaken maken we ons nodeloos druk? Met deze vragen benaderde De Groene Amsterdammer eind 2010 een groep van bijna tweehonderd onderzoekers uit de alfa- en gammawetenschappen. Doel: het samenstellen van een staalkaart van de belangrijkste sociale problemen in Nederland. 75 Wetenschappers reageerden, onder wie Janneke Gerards, Henk van Houtum, Machiel Karskens, Esther-Mirjam Sent, Carla Sieburgh en Ashley Terlouw van de Radboud Universiteit.

De belangrijkste sociale vraagstukken die boven tafel werden gehaald: we moeten stilstaan bij onze maatschappelijke behoefte aan richting en houvast, we moeten de globalisering serieuzer nemen, we moeten onze omgang met natuur en milieu verbeteren, de kloof tussen hoog- en laagopgeleid bestrijden, de afstand tussen de generaties onder ogen zien en meer bestuurlijke greep zien te krijgen op de ontregelde technologie. Maar ook het feit dat sociale wetenschappers zich zorgen maken over het verval van hun eigen gezag was een belangrijke constatering.

Rechter als wetgever
Ook de zes deelnemende Nijmeegse wetenschappers benoemden diverse sociale kwesties. Janneke Gerards, hoogleraar fundamentele rechten, vindt het gezag en de legitimiteit van de rechterlijke macht de meest dringende kwestie van dit moment. Steeds meer ingewikkelde maatschappelijke en politieke vraagstukken worden doorgeschoven naar de rechter, terwijl het in de meeste gevallen voor de hand ligt dat de wetgever antwoord geeft, schrijft Gerards.
Problematisch is dat die ontwikkeling gepaard gaat met de neiging om het niet eens te willen zijn met uitspraken die de rechter doet. Ook Carla Sieburgh, hoogleraar burgerlijk recht, noemt het behoud van de rechtstaat de meest dringende kwestie.

Eigenbelang
Volgens Henk van Houtum, universitair hoofddocent geopolitiek en politieke geografie, is mondiale armoede de meest dringende maatschappelijke kwestie. Tien procent van alle mensen heeft 85 procent van de mondiale welvaart in handen, schrijft hij. En hij vraagt zich af hoe het mogelijk is dat in een wereld waar een derde van de mensen sterft uit armoede, de Nederlandse politiek zich vooralsnog halsstarrig richt op nationaal belang.
Als meest onderschatte probleem noemt Van Houtum de criminalisering van mensen die zonder de juiste documenten naar een beter bestaan zoeken. Het meest overschatte probleem vindt hij de nationale identiteit.

Immigratieprobleem overschat
Machiel Karskens, emeritus hoogleraar sociale en politieke wijsbegeerte, noemt de nieuwe klassevorming of de sociale differentiatie als belangrijkste sociale probleem. Hij schrijft dat het door links Nederland wordt weggemoffeld als onderwijsprobleem of als probleem van achterstandswijken, door rechts Nederland als immigratievraagstuk of als Islamprobleem en door allemaal als veiligheidsprobleem.
Immigratie, het veiligheidsvraagstuk na 9/11 en het populisme noemt hij als de meest overschatte problemen in Nederland.

Controledrift
Esther-Mirjam Sent, hoogleraar economische theorie en economisch beleid, noemt als grootste maatschappelijke kwestie het in de fuik lopen van de kenniseconomie als gevolg van een controledrift die maakt dat alles dichtgeregeld en gesanctioneerd wordt.

Ashley Terlouw, hoogleraar rechtssociologie, vindt het onderschatte belang van diversiteit de meest dringende sociale kwestie. Als de meerderheid zijn wil op kan leggen zonder oog voor de belangen van minderheden, dan krijgt de democratie dictatoriale trekjes, schrijft Terlouw. Als meest overschatte probleem benoemt ze de immigratie en integratie, in het bijzonder van moslims. /Bregje Cobussen

Kijk hier voor de volledige bijdragen van de 75 sociale wetenschappers