Tegelijk met de start van documentairefestival IDFA in Amsterdam, was in Lux gisteravond de eerste vertoning van Het Slot van de Spiritijnen, een documentaire over het rijke, roomsche leven van een kloosterorde in Gemert. ‘Goed dat het misbruik nu een keer niet naar voren komt.’

De Nijmeegse filmmakers Paul van Laere en Nelleke Dinnissen, respectievelijk journalist en voorlichter in het UMC St Radboud, kwamen in hun eerste, grote documentaire bij toeval op het spoor van de missiecongregatie in Gemert. In mei vorig jaar gingen binnen het klooster alle deuren voor open voor Van Laere en Dinissen. Toevalstreffer is dat de opnames juist plaatsvonden in het laatste jaar van de congregatie in hun klooster, wat de film een dramatische lading geeft.

In de nazit, na de première wees debatleider en voormalig RU-wetenschapper Chatelion Counet op het bijzondere feit dat de documentaire het roomse leven uitlichtte, zonder ook maar één verwijzing naar het seksueel misbruik. Hij noemde het verfrissend om die zwarte bladzijde te laten liggen, opdat andere facetten uit het verleden zo de kans krijgen om op te lichten. In de documentaire vertellen de paters – er waren er in het begin van de film nog zeventien – openhartig over het celibaat, de zinloosheid van het zieltjes winnen in Afrika en over het latere missiewerk, waar ze allemaal met weemoed op terugblikken.

Verhulde uiting
Peter Nissen, hoogleraar kerkgeschiedenis, stelt vast dat deze jaren inderdaad het zicht is ontnomen ‘op het prachtige werk dat veel religieuzen hebben verricht’. Hij wijst erop dat onderzoeksjournalist Joep Dohmen, die veel misbruik heeft onthuld, dat mooie werk in zijn boek overigens wel degelijk noemt. ‘Maar iedereen lijkt daar overheen te lezen.’ Nissen, die de film nog gaat zien, noemt de nadruk op de goede kanten van het verleden prijzenswaardig, maar heeft er moeite mee om er helemaal aan voorbij te gaan. ‘Religieuzen praten er niet graag over, zeker niet als er mensen van buiten bij zijn. Dat is vaak een verhulde uiting van schaamte en ongemak.’ Van Laere zegt desgevraagd dat er wel degelijk opnames waren van een openhartig gesprek over het onderwerp, maar dat deze in de montage zijn gesneuveld. ‘Ze pasten niet goed in het scenario.’

Dramatisch jaar
De film en het nagesprek met de paters gisteravond doen beseffen hoe onvoorstelbaar veel er binnen één generatie is veranderd. Indringend vertelde een van de paters over een Afrikaans lid van de orde, die onlangs verwijtend de vinger op de zere plek van het vroegere missiewerk legde. ‘Jullie geloven nu al zelf niet meer in het geloof dat jullie ons kwamen brengen.’

Met gepaste afstand en zonder commentaar legden de filmmakers het dramatische laatste jaar van de orde in Gemert vast. De paters moesten vertrekken omdat de gemeente dwarslag bij het realiseren van de gehoopte nieuwbouw van een aantal verzorgingsappartementen nabij het klooster. ‘Zeventien kapiteins op het schip en we gaan nog ten onder’, verwees Van Laere na afloop naar de woorden van een van de paters. / Paul van den Broek

Het Slot van de Spiritijnen. Zondag 20 november, 15.00 uur, maandag 21 november 19.30 uur, beide keren in Lux. De opbrengsten uit de DVD van de film komen ten goede aan een ontwikkelingsproject van de kloosterorde.