Minder dan een derde van alle medische tuchtklachten wordt gegrond verklaard. Dat moet anders, vindt gezondheidsjurist Caressa Bol. In haar proefschrift beveelt ze aan om niet burgers, maar alleen de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd nog tuchtklachten te laten indienen, omdat zij deskundiger is. Experts erkennen het probleem, maar betwijfelen of Bols voorstel haalbaar is.

Een verpleegkundige die een verkeerd medicijn toedient waarna een patiënt overlijdt, een specialist die een diagnose mist. Het zijn zomaar twee voorbeelden van medische missers waarvoor slachtoffers of hun nabestaanden zorgverleners voor het medisch tuchtcollege dagen.

Maar lang niet alle tuchtklachten zijn zo overduidelijk terecht als in deze voorbeelden. Regelmatig gaan ze slechts om iets pietluttigs. Het gevolg, vertelt Caressa Bol, is dat twee derde van alle klachten ongegrond verklaard wordt, of niet-ontvankelijk. Om te kijken hoe het beter kan, analyseerde ze zo’n vierduizend tuchtrechtelijke uitspraken. Haar aanbevelingen staan nu gebundeld in het proefschrift dat ze ze vrijdag verdedigt.

Het probleem, legt ze uit, zit hem erin dat klagers meestal niet goed uitgerust zijn om zelf een zaak te voeren. Zij hebben over het algemeen niet de nodige medische kennis om een complexe casus te doorgronden. ‘Dat maakt het lastig om een klacht correct te formuleren. Dat vergroot weer de kans dat deze niet-ontvankelijk wordt verklaard, of niet gegrond.’

Die lage slaagkans is volgens de gezondheidsjurist belastend voor alle partijen, qua tijdsinvestering. Dat geldt voor rechters en klagers, maar ook voor de beroepsbeoefenaars wier handelen onder het vergrootglas ligt. Voor de laatste twee groepen is het ook nog eens emotioneel zwaar. ‘Het tuchtrecht dient een algemeen belang: verbeteren van de kwaliteit van de medische beroepsuitoefening. Een klager wordt daardoor eigenlijk belast met het controleren van de gezondheidszorg Dat is een best zware taak om neer te leggen bij individuele burgers.’

Haar advies is om individuele klagers geen zaak te laten beginnen, maar de IGJ, namens hen. De Inspectie dient dan als een soort voorportaal om te beoordelen of een tuchtklacht zinvol is, net als het Openbaar Ministerie dat doet bij ‘gewone’ strafzaken. Bol: ‘De IGJ is veel effectiever. In de – weinige – gevallen dat ze nu al als klager optreedt zie je dat de klacht bijna altijd gegrond wordt verklaard. Ook zijn de opgelegde maatregelen vaak zwaarder, zoals een schorsing of berisping.’ Wel zou de capaciteit van de Inspectie daarvoor naar verwachting fors uitgebreid moeten worden.

Niet de enige optie

Voor burgers die toch graag zelf hun beklag willen doen bestaan bovendien ook andere mogelijkheden. ‘Het tuchtcollege is niet de enige optie. Zo hebben alle zorgaanbieders, zoals ziekenhuizen, interne klachtenprocedures.’ Eindigt die niet bevredigend, dan is er weer een geschillencommissie waar burgers naartoe kunnen stappen. ‘Die klachtenregeling ligt voor burgers meer voor de hand, omdat deze zich richt op de patiënt en niet primair op het algemene zorgbelang.’

Er zijn de afgelopen jaren al wel kleine stapjes gezet om het tuchtrecht te verbeteren, vertelt Bol. ‘Sinds 2019 hebben tuchtcolleges bijvoorbeeld een tuchtrechtfunctionaris. Die werkt onafhankelijk van het college zelf en kan klagers ondersteunen bij de vraag of een klacht wel of niet in het tuchtrecht thuishoort.’ Hoeveel effect dit heeft op het aantal ingediende klachten en hoeveel daarvan gegrond verklaard worden, is echter nog niet onderzocht.

Niet haalbaar

Er is inderdaad genoeg reden om het tuchtrecht te verbeteren, beaamt Johan Legemaate, hoogleraar Gezondheidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Er komen te veel klachten terecht bij het tuchtcollege die er niet horen. Dit speelt in feite al een halve eeuw.’ Bols oplossing om de Inspectie exclusief als klager op te laten treden, acht hij echter niet haalbaar. ‘De kans dat de IGJ hiervoor uitgebreid wordt is namelijk niet reëel. Op dit moment kan de IGJ kan deze taak er absoluut niet bij hebben. Uitspitten van individuele tuchtzaken kost veel tijd.’

Maar vooral heeft de hoogleraar een principieel bezwaar tegen het voorstel. ‘Het is van belang dat burgers in bepaalde gevallen zelf naar de tuchtrechter kunnen, om zo de zorg te verbeteren. Die mogelijkheid moet je hun niet geheel ontnemen.’

Als alternatief ziet Legemaate dan ook meer heil in het scherper definiëren wanneer iemand precies terecht kan bij het tuchtcollege. ‘Dat zou alleen nog moeten zijn bij ernstige, structurele klachten waar een groter probleem achter schuilt. Niet voor fouten die bij wijze van spreken iedereen kan maken.’ Ook met betere voorlichting en de relatief nieuwe tuchtrechtfunctionaris is nog veel winst te behalen, verwacht hij.

‘Een tuchtklacht in kunnen dienen vind ik een groot goed’

Bram Jansen, gezondheidsadvocaat bij REX advocaten in Wijchen, is evenmin voorstander van het beperken van het klachtrecht van burgers. ‘Een tuchtklacht kunnen indienen vind ik een groot goed. Een klachtenprocedure van een instelling ingaan is echt iets anders. Zo’n klachtencommissie beoordeelt namelijk niet de individuele beroepsbeoefenaar.’ Net als Legemaate vreest hij bovendien dat de Inspectie handen tekort zou komen.

Wel is Jansen het met Bol eens dat de rol van de Inspectie veel beter kan. De IGJ kan nu ook al zelf tuchtklachten indienen, maar doet dat naar zijn smaak veel te weinig en pakt onvoldoende door. Hij haalt een voorbeeld aan van een lopende casus, waarin hij als letselschadeadvocaat vijftien nabestaanden bijstaat van patiënten die overleden zijn na een behandeling van een oncoloog uit het Radboudumc. ‘Verschillende onafhankelijke medisch adviseurs hebben bevestigd dat die specialist fouten heeft gemaakt, dat heb ik ook gemeld bij de Inspectie.’

‘Het zou efficiënter zijn als de IGJ individuele zaken zou bundelen in één aanklacht’

‘De IGJ zegt echter dat ze geen tuchtklachten indient op verzoek van patiënten. Dat begrijp ik niet. Het zou veel efficiënter zijn als de IGJ al die individuele zaken zou bundelen in één aanklacht. Daarmee dien je juist het algemene belang.’

Discussie loont

In reactie op de bezwaren van de experts benadrukt Bol dat zij heeft gekeken wat goed zou zijn vanuit tuchtrechtelijk oogpunt. ‘In mijn optiek zou het tuchtrecht beter functioneren met een professionele instantie als klager. Als mijn voorstel het systeem aanzienlijk kan verbeteren, is het naar mijn mening lonend om de discussie te voeren of de taak van de IGJ uitgebreid kan worden.’

Ze is het eens met Legemaate dat meer selectie op ernstige en structurele klachten goed zou zijn, al ziet ze daarbij praktische problemen. ‘Het aandragen van dergelijke klachten door individuele klagers is juist lastig. Een individuele klager weet immers niet wanneer iets structureel is, die weet alleen wat hij zelf heeft meegemaakt.’

De Inspectie zelf zegt niet inhoudelijk te kunnen reageren op de vraag of haar taken anders zouden moeten zijn. ‘Dat is aan de wetgever’, laat een woordvoerder weten. ‘Als IGJ voeren wij de taken uit die zij ons heeft gegeven.’