Heb jij na het drinken van een kopje koffie energie voor de rest van de dag, of wil je meteen daarna een tweede kopje? Het antwoord op die vraag kan deels afhankelijk zijn van één enkel stukje van je DNA. Radboudonderzoekers staan dit jaar op Lowlands om uit te zoeken hoeveel effect jouw DNA heeft op de werkingsduur van je kopje koffie.

‘Het is al langer bekend dat er bepaalde varianten in DNA zitten die maken dat sommige mensen cafeïne sneller of langzamer kunnen afbreken’, vertelt promovenda Noor Verhagen van de afdeling apotheek, farmacologie en toxicologie van het Radboudumc. Verhagen en haar collega’s willen dat gegeven testen door de reactiesnelheid van Lowlandbezoekers te meten. Ze doen dat een eerste keer voor het drinken van een kopje koffie en een half uur later nogmaals.

Cafeïne verbetert de reactiesnelheid, dus in principe zouden mensen die volgens hun DNA cafeïne langzaam afbreken, bij de tweede test meer profijt moeten voelen van de cafeïne dan de snelle afbrekers. De Pink Coffee Club, zoals het onderzoeksteam gedoopt is, hoopt precies dat terug te kunnen zien in de resultaten van hun DNA- en reactietesten.

‘Buiten die DNA-variant komen daar veel andere zaken bij kijken, dus we gaan ook informatie opvragen via een enquête,’ vertelt Verhagen. Wie meedoet aan het onderzoek mag – na een nulmeting te hebben gedaan voor de reactietijd –  een kopje koffie drinken (met of zonder cafeïne, er is immers ook een controlegroep). Daarna beantwoorden deelnemers een flinke vragenlijst over allerlei factoren die invloed kunnen hebben op de werking van koffie en hun reactiesnelheid. Ook wordt er een blaastest gedaan. ‘Je kunt je ook wel voorstellen dat er op Lowlands niet alleen maar koffie wordt gedronken’, zegt Verhagen met een knipoog.

Zeecontainers

Daarna gaan de proefpersonen echt het lab in. In een zeecontainer komt een heus laboratorium te staan waarin PCR-testen worden uitgevoerd. Dat zijn ongeveer dezelfde testen waarmee bijvoorbeeld Covid-19 wordt vastgesteld, alleen kijken de onderzoekers nu naar een heel ander stukje DNA. Het DNA bestaat uit vier soorten bouwstenen – basen genoemd – die worden aangeduid met letters A, G, C of T. Het volledige menselijke DNA bestaat uit zo’n drie miljard basen, maar de eigenschap of je snel of langzaam cafeïne afbreekt wordt door één enkele base bepaald. Verhagen: ‘Als je op dat plekje een C-base hebt, bestempelen we je als een langzame afbreker.’

‘We verwachten niet dat mensen een paar uur in onze zeecontainer blijven plakken’

De PCR-test neemt DNA – dat via een pijnloze swab van het wangslijmvlies wordt afgenomen – en vermeerdert het relevante stukje hiervan zo vaak dat je het met het blote oog kan zien als een soort bandje. Dan knipt een speciaal enzym – een soort moleculaire schaar – alleen het DNA open dat op dat specifieke plekje een C-base heeft. Daardoor ontstaan er twee losse stukjes DNA, dus twee bandjes. ‘Bij de snelle afbrekers zie je maar één bandje DNA na de test’, legt Verhagen uit. ‘Dit komt doordat er niet is geknipt doordat er geen C-base aanwezig is. Bij de langzame mensen zie je dus wél twee bandjes, omdat het enzym het DNA heeft doorgeknipt.’

‘Het hele onderzoek kost wel een paar uur’, vertelt Verhagen. ‘Maar we verwachten niet dat de mensen zolang in onze zeecontainer blijven plakken hoor’, stelt ze gerust. De proefpersonen krijgen hun eigen DNA-variant per mail toegestuurd.

Oudhollands spelletje

Een halfuur na het kopje koffie wordt de reactietest nog een keer afgenomen. Die bestaat uit een Oudhollands spelletje stokvangen en een elektronische versie van whack-a-mole. De verwachting is dat mensen met de langzamere variant van het afbreek-gen in hun DNA tijdens die tweede reactietest meer cafeïne in hun bloed zullen hebben en daardoor een snellere score kunnen neerzetten. Het onderzoeksteam hoopt dit ook daadwerkelijk terug te kunnen zien in de resultaten, ook al hangen die van veel andere factoren af.

Verhagen: ‘We gaan kijken of we de score op de reactietest kunnen koppelen aan de DNA-varianten.’ Maar daarnaast zijn de onderzoekers ook benieuwd of de deelnemers van zichzelf kunnen inschatten of ze een snelle of een langzame afbreker zijn. ‘Ik ben zelf bijvoorbeeld een snelle afbreker,’ zegt Verhagen over haar DNA-test. ‘Ik drink ook echt liters koffie per dag, dus dat kan wel kloppen.’

Verhagen en haar collega-promovenda Margit Janssen van de afdeling moleculaire biologie van de Radboud Universiteit houden zich in het dagelijkse leven bezig met moleculair kankeronderzoek; voor Lowlands maken ze dus een uitstapje naar de wereld van de koffie. Toch is dat volgens Janssen niet een al te grote omweg: ‘We kijken binnen het onderzoek ook vaak naar de afbraak van medicijnen, alleen is het soms zo moeilijk voor de algehele samenleving om te begrijpen hoe dat precies werkt.’

Festival meepakken

Om festivalbezoekers kennis te laten maken met wetenschappelijk onderzoek en een brug te slaan naar processen die bij de ontwikkeling van medicatie plaatsvinden, wisselen de onderzoeksters tijdens Lowlands hun medicijnen dus in voor koffie. Tussen de soms hoge festivalprijzen zal het bordje met “free coffee” zeker in de smaak vallen, hopen de twee.

Naast hun eigen onderzoek, waar ze zo’n vijfhonderd proefpersonen voor verwachten, is er ook nog even tijd voor de twee om te genieten van wat Lowlands nog meer te bieden heeft. Zo gaan de onderzoeksters ook even bij hun collega’s van de afdeling gynaecologie kijken. Zij staan naast hen om onderzoek te doen naar menstruatieklachten, inclusief een klachtensimulator voor mannen.

Nadat het onderzoek is afgelopen verruilen Verhagen en Janssen hun laboratorium in voor het festivalterrein. ‘Als wij klaar zijn dan gaan we zeker nog even kijken bij Chappell Roan.’