Hoogleraar Frank Hartmann verruilt deze zomer de Radboud Universiteit voor de Northeastern University in Boston. De hoogleraar Accounting, tevens filosoof, trok de laatste jaren fel van leer tegen woke en de afweerreflex van zijn collega-academici op de bezuinigingen uit Den Haag.

‘Universiteiten staan voor grote uitdagingen’, zegt Frank Hartmann. ‘Wat er nodig is om die het hoofd te bieden is veel debat, het afwijken van gebaande paden, het kritisch beschouwen van de doorgeslagen publicatiecultuur en de herijking van academische waarden.’

Precies daar gaat Hartmann zich mee bezig houden, zegt hij. In de Verenigde Staten welteverstaan; hij maakt de overstap naar de Northeastern University. Hij is op 1 juli in dienst getreden bij de universiteit in Massachusetts.

 ‘Je moet altijd oppassen dat je privileges niet als vanzelfsprekend gaat beschouwen’

‘Na het afronden van mijn tweede proefschrift, waarin ik heb geprobeerd fundamenteler na te denken over mijn vakgebied accounting in relatie tot de praktijk, kon ik niet meer om mijn interesse voor neuroscience, AI en zelfs theologie heen’, vertelt Hartmann. ‘Op mijn nieuwe onderzoeksstoel krijg ik alle vrijheid om me in dit soort thema’s te verdiepen. Amerika is en blijft toch het walhalla voor accounting-onderzoekers.’

U hebt de laatste jaren felle kritiek gekregen van collega’s op stellingnames over onder andere woke, de bezuinigingen en activisme op de campus. Voelde u zich nog welkom op de Radboud Universiteit?

‘Nou, die reacties vond ik niet sterk – vooral dát vond ik nogal zorgelijk. Ik zou graag zien dat academici, ook als ik het niet met ze eens ben, me intellectueel verrassen met iets nieuws, een fris of grappig inzicht, maar het is steeds voorspelbaar, nogal belerend, collectief, op de persoon en al met al niet dus niet heel verrijkend.’

Waaraan heeft u zich het meest gestoord?

‘De Radboud Universiteit heeft de mooiste campus van Nederland en is gelegen in een van de leukste steden om te wonen en te werken. Dat is een groot privilege. Maar zoals het met privileges gaat: je moet altijd oppassen dat je ze niet als vanzelfsprekend gaat beschouwen. De wereld is namelijk heel veel groter dan Nijmegen en de normen en waarden die in de wereld rondgieren mag je als academisch instituut niet negeren.’

Waar doelt u op?

‘Het is opmerkelijk hoe academici nu zonder nuance en zelfkritiek naar politiek en maatschappij wijzen als bedreiging van hun academische privileges. Leven we in zo’n sterke bubbel? Zouden politiek en maatschappij misschien een tikje anders kunnen aankijken tegen het reilen en zeilen op de universiteit? Time to wake-up zou ik zeggen!

U vindt dat universiteiten zich meer gelegen moeten laten liggen aan de politiek?

‘Uiteraard – we worden door belastingbetalers betaald, maar die mogen onze tijdschriften pas lezen na betaling. Ze moeten hun mond houden omdat wij het allemaal zo goed weten. Ondertussen komen wij als universiteiten vooral in het nieuws met protesten tegen bezuinigingen, geweld op de campus en ideologieën over milieu, vleeseten, gender en weet ik wat allemaal. Als we kritische denkers willen zijn, mag zelfkritiek niet ontbreken.’

De universiteiten kunnen best met minder toe?

‘Financieel gezien zijn universiteiten rupsjes nooitgenoeg. Het is grote onzin dat iedereen geniaal onderzoek doet en dat er maatschappelijke rampen staan te gebeuren als budgetten een beetje krimpen. Ik heb me verbaasd over de ongenuanceerde reacties op de bezuinigingen In Nederland. Alsof universiteiten een soort maatschappelijke onaantastbaarheid zouden bezitten. Maar ja, wie durft dat te zeggen?’

Speelt de financiële crisis bij de managementwetenschappen ook een rol bij uw vertrek? In een eerder interview uitte u forse zorgen over de toekomst van de faculteit.

‘De zorgen die ik uitsprak leven breed, maar bijna niemand durfde daarmee naar buiten te treden. Ik denk dat iedereen het liefst in een financieel en bestuurlijk goed draaiende organisatie werkt. Ik in ieder geval wel.’

Is het in Amerika beter gesteld met de academische vrijheid, nu Trump onder andere tekeergaat tegen Harvard?

‘Academische vrijheid moet je niet verwarren met de vrijheid om een bepaalde linkse of rechtse politieke overtuiging uit te dragen. Het is een academische doodzonde om te denken dat alleen mensen met een bepaalde politieke signatuur daar aanspraak op mogen maken. Overigens heeft protesteren, of dat nu vóór of tegen maatschappelijke ontwikkelingen is, weinig te maken met academische vrijheid. Die betekent niet dat wetenschappers zomaar alles kunnen doen of zeggen.’

‘Gelukkig zie je ook tegenbewegingen ontstaan — vooral in de Verenigde Staten’

‘Ik pleit voor intellectueel activisme als kernpunt van de universiteit. Dat betekent ook dat we hoogleraren niet moeten reduceren tot projectleiders die een populair maatschappelijk probleem in een gesubsidieerd projectje gieten. Dat is voor mij géén academisch leiderschap. Maar dit speelt natuurlijk niet alleen bij de Radboud Universiteit. Gelukkig zie je inmiddels ook tegenbewegingen ontstaan — vooral in de Verenigde Staten, waar hoogleraren weer de vrijheid krijgen om zich op hun academisch werk te concentreren.’

Hoe kijkt u over een paar jaar terug op uw Nijmeegse tijd, denkt u?

‘Als je ziet welke vakgebieden Nijmegen allemaal heeft, daar kun je alleen maar heel vrolijk van worden. Ik denk dat er geen universiteit op de wereld bestaat waar letterlijk een heel korte brug is tussen de managementwetenschappers en de analytische filosofen. Ik ben die brug heel vaak overgestoken en denk daar met het grootste plezier aan terug. De filosofen in Nijmegen zijn veel te bescheiden. Ze zijn een enorm belangrijke pilaar van deze universiteit.’