Tijdens de Tweede Wereldoorlog boog de Hoge Raad volgens velen diep voor de Duitsers. Zo verloren de raadsheren het aureool van hoogste handhavers van het recht in Nederland. Van Corjo Jansen, hoogleraar Rechtsgeschiedenis en Burgerlijk Recht, en Derk Venema, universitair docent Rechtsfilosofie, verschijnt vandaag een boek over hoe het zover kon komen.

De Hoge Raad vertoonde een lijdzame houding tegenover de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog. De raadsheren tekenden allemaal de Ariërverklaring, ze protesteerden niet toen de Joodse president Lodewijk Visser werd ontslagen en vervangen door een Duitsgezinde jurist. Ze bleven gewoon zitten om hun werk te doen, ‘in het belang van het land’, net als veel burgemeesters in oorlogstijd. In De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog beschrijven Jansen en Venema de gecompliceerde verhouding tussen recht en rechtsbeoefening in oorlogstijd.

‘Onmogelijke opgave’
Al tijdens de oorlog wezen critici op de meegaandheid van de Hoge Raad. Waarom stelden ze zich niet krachtiger op? Auteur Corjo Jansen: ‘Naar hun mening had het volk het meeste baat bij een in functie blijvende rechterlijke macht en bij continuïteit in de rechtspraak. Bovendien had de regering  in 1937 aangegeven dat rechters zo lang mogelijk hun taak moesten blijven vervullen. Pas wanneer hun werk meer voordeel voor de bezetter opleverde dan nut voor het volk, mochten ze stoppen. Maar het maken van die afweging was een welhaast onmogelijke opgave.’

Donner
Ook de naoorlogse controverse rondom de Hoge Raad is door de juristen opgetekend. Na de bevrijding bleef er lange tijd een impasse tussen de regering en de Hoge Raad over hoe het rechtscollege verder moest. Derk Venema: ‘Hoofdrolspeler aan de kant van de Hoge Raad in het steekspel tussen college en regering was de  heer Donner (de opa van, red.). Door behendig gebruik van zijn politieke netwerk wist hij de Hoge Raad door het politieke mijnenveld te loodsen, waardoor de Hoge Raad in november 1946 een nieuwe start kon maken.‘ / Bets Berntsen

 De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog. Recht en rechtsbeoefening in de jaren 1930 -1959. Corjo Jansen, Derk Venema.  Boom  Amsterdam.