Wetenschappers zijn hele dagen bezig met het verzamelen van data, maar de meesten hebben bar weinig kennis van statistiek. Dat kan leiden tot verkeerde conclusies. Jeanine Houwing-Duistermaat, de nieuwe hoogleraar Statistiek van de Radboud Universiteit, vindt dat daar verandering in moet komen. In haar oratie breekt ze bovendien een lans voor meer vrouwen in de wetenschap.

Verpleegkundige Lucia de Berk werd in 2003 veroordeeld tot levenslang. Ze zou schuldig zijn aan verschillende moorden omdat ze verdacht vaak in de buurt was als een patiënt stierf. Maar in 2010 werd De Berk alsnog vrijgesproken omdat er sprake was van een justitiële dwaling: verschillende statistici hadden aangetoond dat het OM zich had gebaseerd op onjuist statistisch bewijs.

Eén van die statistici was de Engels-Nederlandse Richard Gill. Hij doceerde aan de Universiteit Utrecht en heeft indertijd bij Jeanine Houwing-Duistermaat een grote liefde voor het vak aangewakkerd. Zo groot zelfs dat ze zelf ook statisticus werd. ‘Inmiddels helpt mijn toenmalige docent ook slachtoffers van de Toeslagenaffaire’, vertelt Houwing-Duistermaat. ‘Zo zie je maar wat je met statistiek kunt bereiken.’

Sinds 1 augustus is Houwing-Duistermaat hoogleraar Statistiek aan de Radboud Universiteit. Eerder werkte ze aan de universiteiten van Leiden, Leeds en Bologna. Vandaag houdt ze haar oratie.

Florence Nightingale

Statistiek is bij veel studenten niet erg populair. Zelfs wiskundestudenten worden er niet warm van, vertelt Houwing-Duistermaat in haar kamer in het Huygensgebouw. ‘Het zou basiskennis moeten zijn, maar in Nederland hebben we het vak altijd verwaarloosd. Met alle data die er tegenwoordig zijn, is statistiek belangrijker dan ooit, maar in het voortgezet onderwijs zit het alleen in wiskunde A. Dus wanneer je wiskunde, biologie of scheikunde gaat studeren heb je het vak meestal niet gehad.’

‘Met alle data die er tegenwoordig zijn, is statistiek belangrijker dan ooit’

En toch produceren biologen, natuurkundigen en scheikundigen een heleboel data, waardoor ze volgens Houwing-Duistermaat niet zonder statistiek kunnen. ‘Als je van meten tot weten wil komen, heb je statistiek nodig. Eerst formuleer je een goede onderzoeksvraag, vervolgens ga je meten en analyseren. Tot slot moet je terug naar je onderzoeksvraag. Welke conclusies kan je wel en niet trekken op basis van je data? Dat vergt vaak ook enige ervaring.’

In haar oratie zal Houwing-Duistermaat verwijzen naar Florence Nightingale. Met behulp van data en statistiek toonde de Britse verpleegster aan dat de meeste soldaten in de Krimoorlog (1853-1856) niet stierven aan de gevolgen van hun verwondingen, maar aan slechte ziekenzorg. ‘De Britten hebben een lange traditie van getallen verzamelen en statistiek uitleggen aan mensen’, legt de hoogleraar uit. ‘De Britse onafhankelijke denktank Institute for Government heeft bijvoorbeeld een podcast om te onderzoeken of het overheidsbeleid werkt. Die traditie is er minder in Nederland.’

Verkeerde conclusie

De nieuwe hoogleraar ziet dat mensen vaak patronen verkeerd interpreteren. Ze vertelt over een recent onderzoek van het Londense King’s College waaruit bleek dat mensen denken dat ze zich tegenwoordig minder goed kunnen concentreren omdat ze vaak afgeleid worden door hun mobieltje. ‘In het onderzoek werd onder andere gevraagd of jongeren zich vandaag minder goed kunnen concentreren dan vroeger’, zegt Houwing-Duistermaat. ‘Volgens 70 procent van de oudere respondenten was dat het geval.’

‘We zullen nooit weten of vorige generaties zich beter konden concentreren’

De hoogleraar Statistiek fronste haar wenkbrauwen toen ze het onderzoek las. ‘Die conclusie kan je helemaal niet trekken, want er is geen wetenschappelijk onderzoek waaruit dat zou blijken. Sterker nog: er zijn geen gegevens over concentratievermogen bij vorige generaties, dus we zullen nooit weten of vorige generaties zich beter konden concentreren. Ik lette op school ook niet altijd op, maar ik had geen mobieltje. Ik zat gewoon een boek te lezen onder tafel. Misschien dat niet opletten toen minder opviel?’

Mansplaining
Het gaat Houwing-Duistermaat niet alleen om meer aandacht voor haar vakgebied, ook springt ze op de bres voor meer vrouwen in de wetenschap. In 2010 werd Houwing-Duistermaat voor het eerst hoogleraar, aan de Universiteit Leiden. ‘Als vrouwelijke wetenschappers kregen we toen een hele hoop cursussen’, zegt ze. ‘Als vrouwen moesten we ons vooral aanpassen aan de mannelijke universitaire wereld, die erg competitief is.’

‘Dat zie je ook aan de Radboud Universiteit’, gaat ze verder. ‘De vakgroep heeft geld gekregen om mij aan te stellen, mijn salaris wordt vijf jaar door het Christine Mohrmann Fonds (een geldfonds bedoeld om vrouwen in de wetenschap aan te stellen, red.) betaald. Dat is mooi meegenomen voor de universiteit, want ik geef les en doe onderzoek. Maar tegelijkertijd wordt er niet voldoende nagedacht over hoe de cultuur op de werkvloer kan veranderen zodat die inclusiever wordt.’