Sterrenkundige Heino Falcke van de Radboud Universiteit is er in geslaagd om felbegeerde waarneemtijd te bemachtigen voor de nieuwe ALMA-telescoop in Chili. Hij gaat naar het binnenste van onze Melkweg kijken, waar zich vermoedelijk een groot zwart gat bevindt. De straling die daar vanaf komt, is onzichtbaar voor andere telescopen.

De Atacama Large Millimeter Array ALMA is een verzameling van schotelantennes op een Chileense hoogvlakte en is deze week in gebruik genomen. Sterrenkundigen kunnen daarmee bepaalde objecten die ze tot nu toe alleen als wazige vlekken konden zien, wel goed bekijken. ‘ALMA is met geen enkele andere telescoop te vergelijken’, zegt Falcke. ‘Nu kunnen we eindelijk meten op frequenties waarmee zwarte gaten radiostralen uitzenden.’

Zwart gat
Astronomen verwachten dat in het centrum van elk sterrenstelsel een zwart gat zit. Door de enorme zwaartekracht kan daar niets uit ontsnappen. Sommige materie net buiten dat zwarte gat wordt door sterke magnetische velden versneld en afgestoten en dus nog net gered voordat het zou worden opgeslokt. Bij het versnellen zendt deze materie radiostraling uit. Dat gebeurt op een speciale frequentie die nu met de ALMA-telescoop te detecteren is. Falcke: ‘Nu die materie zichtbaar is voor ons, kunnen we ook kijken naar de snelheid waarmee de materie van het vermoedelijke zwarte gat af beweegt. Als die grenst aan de lichtsnelheid, is dat een sterke aanwijzing dat we daadwerkelijk te maken hebben met een zwart gat. Alleen zo’n object kan materie namelijk zo hard wegstoten.’

Voorstel
De concurrentiestrijd om de nieuwe telescoop even te mogen gebruiken, was hevig. ‘Slechts één op de dertien Europese voorstellen is gehonoreerd. Gelukkig hebben we een heel goed team met ervaring met dit soort metingen. Ik denk dat dat meetelt in de beoordeling’, zegt Falcke.

Waarnemen
Falcke en zijn groep krijgen negen uur de tijd om als eerste mensen te turen naar de grens van een zwart gat. Daarmee zijn ze meteen één van de grotere gebruikers. ‘Waarschijnlijk worden we in maart of april volgend jaar ingepland. In elk geval moet het centrum van de Melkweg hoog aan de hemel staan en mag de vochtigheid niet te hoog liggen.’
Een mooie reis naar Zuid-Amerika zit er voor de Nijmeegse groep helaas niet in. ‘ALMA staat op een te grote hoogte om onder gezonde omstandigheden te werken. We vullen samen met de organisatie een programma in en de telescoop volgt dat automatisch. Op afstand krijgen wij dan de meetgegevens binnen.’ / Erik Arends