‘Het vaccin is de enige weg uit deze crisis’, maar niet elke student haalt de prik
Beeld: Wikimedia Commons
Het vaccinatiebeleid van de overheid houdt al maanden de gemoederen bezig, zeker nadat werd besloten te stoppen met het geven van AstraZeneca-vaccins aan mensen onder de zestig jaar. Ook onder studenten is het onderwerp van gesprek. ‘Laten we het vooral hebben over hoe goed het werkt.’
‘Ik heb een gezond lichaam, dus waarom zou ik mij iets laten inspuiten waarvan de effecten niet bekend zijn?’, redeneert Anna Sophie Kamps. De 20-jarige biologiestudente heeft het over een coronavaccin, dat ze liever aan zich voorbij laat gaan. Haar argument: hoe kan het langetermijneffect zijn onderzocht als de ontwikkeling van het vaccin zo snel is gegaan?
Snelle ontwikkeling
De ontwikkeling is inderdaad snel gegaan. Normaal gesproken kan er zomaar tien jaar verstrijken voordat een vaccin op grote schaal wordt ingezet. Hoe anders is dat bij de coronavaccins: bij Pfizer/BioNTech, bijvoorbeeld, werd al binnen een jaar na de start van het onderzoek de eerste prik gezet. ‘Maar dat betekent niet dat de ontwikkeling ten koste van de veiligheid is gegaan’, reageert Dimitri Diavatopoulos, immunoloog bij het Radboudumc, desgevraagd.
Een van de redenen waarom het deze keer zo snel ging, is dat farmaceutische bedrijven extreem vroeg hebben geïnvesteerd in de benodigde productiefaciliteiten. Snel opschalen is dan gemakkelijker. Een andere reden is dat de fases in de ontwikkeling van een medicijn (zie kader) deels in elkaar zijn geschoven.
Een vaccin ontwikkelen
De ontwikkeling van een vaccin verloopt gefaseerd. De eerste twee fases zijn vooral gericht op veiligheid, de derde fase is naast veiligheid ook gericht op de werking van het geneesmiddel op het bestrijden van de ziekte. Fase 4 is gericht op de lange termijn. De laatste fase vindt plaats als het medicijn al op de markt is.
‘Eén reden dat de ontwikkeling zo snel is gegaan, is dat de fases gedeeltelijk in elkaar zijn geschoven’, legt immunoloog Dimitri Diavatopoulos uit. ‘Nadat de veiligheid is vastgesteld, is overgegaan op onderzoek naar de genezende werking.’
Fase-1-en-2-onderzoeken hebben een beperkt aantal deelnemers, beide minder dan 250. De onderzoeken van fase 3 bestaan uit zo’n 10.000 tot 50.000 deelnemers. Fase-4-onderzoeken zijn een stuk groter, ze gebeuren als het medicijn daadwerkelijk wordt gebruikt. In sommige gevallen beslaan deze onderzoeken honderdduizenden mensen.
De veelbesproken bijwerking van het AstraZeneca-vaccin, bloedpropjes bij zestigminners, komt voor bij ongeveer 1 op de 100.000 gevallen en was daarom dus niet gedetecteerd in een fase-3-onderzoek. ‘We zien de bijwerkingen nu omdat we al miljoenen mensen hebben gevaccineerd’, zegt de immunoloog. ‘Maar dat neemt niet weg dat het vaccin gewoon veilig is.’
Maar de zorgen over eventuele langetermijneffecten die niet zijn onderzocht, deelt Diavatopoulous niet. ‘Veel vaccins hebben bijwerkingen, dat is in dit geval niet anders. Maar die bijwerkingen zijn altijd zichtbaar op de korte termijn, meestal binnen een paar weken. Ik heb nog nooit gehoord van een vaccin waarbij jaren later opeens gekke dingen gebeuren.’
‘Het is wijs om de risico’s van de ziekte te vergelijken met de risico’s van het medicijn’
Wel begrijpt de immunoloog de afweging van gezonde mensen. ‘Bij elk geneesmiddel is het wijs om de risico’s van de ziekte te vergelijken met de risico’s van het medicijn. En hoe je het wendt of keert, sterfte en ziekenhuisopnames onder jongeren zijn zeldzaam. Maar de bijwerkingen die nu zo in het nieuws zijn, zijn óók heel zeldzaam. Wat betreft de bloedpropjes bij het AstraZeneca-vaccin hebben we het over een kans van 1 op de 100.000.’ Ook de EMA, het Europees Medicijnagentschap dat vaccins goedkeurt voor de Europese markt, benadrukte onlangs nog dat de voordelen van het AstraZeneca-vaccin opwegen tegen het risico op bijwerkingen – voor álle volwassenen.
Student Anna Sophie Kamps voelt zich er toch niet helemaal lekker bij. Bovendien is het haar goed recht om geen coronaprik te laten zetten, zegt ze. En dat is ook hoe het hoort, vindt immunoloog Diavatopoulous: iedereen moet het natuurlijk zelf beslissen. Toch wil hij iedereen die het niet ziet zitten uitnodigen er nog eens goed over na te denken. ‘Het vaccin is de enige weg uit deze crisis.’
Vertrouwen
Een student die er heel anders instaat dan Kamps is Thomas Jurriaans. De 20-jarige student Artificial Intelligence heeft vertrouwen in de wetenschap, hij gelooft dat medici wel aan de bel trekken als er iets goed mis is. ‘Ik twijfel ook niet aan de veiligheid van een recept dat ik van mijn huisarts krijg’, zegt hij. ‘Waarom zou ik dan nu – in crisistijd – opeens gaan twijfelen aan de betrouwbaarheid van de experts?’
Om de langetermijneffecten die niet zijn onderzocht maakt de student zich niet zo druk. Je kan het ook omdraaien, zegt hij: ‘De gevolgen van corona, na een paar jaar, zijn ook niet bekend.’ Wel ziet hij dat de ontwikkeling erg snel is gegaan en begrijpt hij dat dit voor sommigen een reden tot zorg is. ‘We leven in crisistijd, bedrijven voelen natuurlijk enorme druk om snel met een succesvol middel te komen’, zegt hij. ‘Je kan je dus afvragen of alles wel goed gecontroleerd is.’
‘Het is ongekend dat er zo snel een effectief vaccin is geproduceerd’
Diavatopoulous deelt de zorgen van Jurriaans over de langetermijneffecten van het virus. De immunoloog wijst op mensen die een jaar nadat ze besmet raakten nog niks van hun reuk- en smaakvermogen terug hebben. ‘Mensen zijn een jaar lang een zintuig kwijt, dat is niet niks.’
Ongekend
‘Laten we het vooral hebben over hoe goed de vaccins werken’, gaat Diavatopoulos verder. ‘Het is ongekend dat er zo snel een effectief vaccin is geproduceerd. Onder ouderen neemt het risico op symptomatische corona enorm af, in sommige gevallen met wel 90 procent. Ruim een jaar geleden hadden we nog niks. Dat geeft juist aan hoe goed het systeem werkt.’
Waar Kamps de prik dus overslaat, gaat Jurriaans die wél halen. ‘Het is ook vanuit maatschappelijk perspectief. Wanneer de hele bevolking een vaccin neemt is de situatie beter dan wanneer iedereen de prik overslaat. Ik heb er dus geen problemen mee.’
