Een monsterverdrag dat de soevereiniteit van democratische landen aantast: dat is in een notendop wat ‘TTIP’ is volgens criticasters. Toch staat het vrijhandelsverdrag tussen de VS en Europa hoog op de Brusselse agenda. Politicoloog Bart-Jaap Verbeek hoopt dat TTIP van tafel gaat, want… 

#1 …TTIP is veel meer dan een vrijhandelsverdrag

‘Traditionele vrijhandelsverdragen gaan over het wegnemen van de barrières van handel, zoals importtarieven. TTIP (voluit: het Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag) gaat veel verder dan dat. Het richt zich vooral op regelgeving binnen landen, die historisch en vaak democratisch is opgebouwd. Denk aan arbeidsvoorwaarden, milieurisico’s, voedselveiligheid, dierenwelzijn. Die regels brengen voor investeerders nogal wat administratieve rompslomp met zich mee als zij een buitenlandse markt betreden. TTIP wil die wegnemen door regels gelijk te trekken. Maar die regels zijn er niet voor niets: ze beschermen ons tegen de excessen van de vrije markt.’

#2 …overheidsaanbestedingen worden de markt op geduwd

‘Een belangrijke pijler van TTIP is het liberaliseren van overheidsaanbestedingen. In sommige gevallen kan een overheid de voorkeur geven aan lokale bedrijven. TTIP wil dat openbreken en wil ook internationale bedrijven toegang geven om mee te dingen naar de aanbesteding. Is dat een probleem? Niet direct, maar het zou wel een probleem kunnen worden. Een internationaal bedrijf komt alleen om winst te boeken. Het neemt vaak zijn eigen personeel mee, dat weer vertrekt zodra het project voltooid is. Regionale bedrijven, die enorm belangrijk zijn voor het regionaal welzijn en de werkgelegenheid, moeten die concurrentie aangaan. Maar niet alle bedrijven zullen daartoe in staat zijn, met alle gevolgen van dien.’

#3 …bedrijven zullen veel vaker landen aanklagen

‘Wat nu als een land de regels van TTIP aan zijn laars lapt? Dan is er altijd nog een arbitragesysteem tussen staat en investeerder (beter bekend als ISDS), dat ook in TTIP is opgenomen. ISDS geeft investeerders het recht om landen voor een speciale arbitragecommissie te slepen wanneer het te maken krijgt met nationale regels die een gevaar vormen voor de potentiële winstmarges. Dat  is niet nieuw: ISDS bestaat al sinds de jaren zestig, en wordt steeds vaker gebruikt. Door de Verenigde Staten bijvoorbeeld, en door Nederland. Ik voorzie een claimoorlog als TTIP een realiteit wordt: het biedt bedrijven de kans om veel vaker nationale regeringen aan te klagen. Een bedreiging voor de staatssoevereiniteit, het fundamentele recht  om te kunnen reguleren in het belang van een samenleving.’

#4 …er komt nog meer druk op ontwikkelingslanden

‘Door TTIP zal de dynamiek van mondiale handels- en investeringsstromen veranderen. Europa en de VS zullen nog meer naar elkaar toe groeien. Britse bedrijven die nu veel diensten uitbesteden aan India, zullen door de afgenomen barrières misschien voor de VS kiezen. Daardoor zal de druk in niet-westerse landen om de lonen en productiekosten laag te houden nog verder toenemen. We kennen allemaal de verhalen van uitbuiting, kinderarbeid en milieuproblematiek in ontwikkelingslanden. Al die uitwassen zullen steeds vaker voorkomen in een wereld mét TTIP.’

#5 …de economische winst wordt sterk overdreven

‘Maar liefst 545 euro per jaar gaat een Europees huishouden erop vooruit als TTIP werkelijkheid wordt. De export van de EU naar de VS stijgt met 28 procent. Tenminste, dat wil de Commissie ons graag doen geloven. Wat ze er niet bij vertellen is dat deze getallen alleen in het meest ambitieuze scenario, en pas in 2027, worden behaald. Het meest ambitieuze scenario gaat er vanuit dat 80 procent van de verwachte opbrengst van TTIP voortkomt uit het gelijktrekken van nationale regels. De EU en de VS proberen al sinds de jaren negentig hun regelgeving te harmoniseren, maar dat is nooit gelukt omdat ze hun eigen regels beter vinden en niet willen opgeven. Daarom staan de berekende economische voordelen ver van de politieke realiteit. Zelfs TTIP krijgt dat niet voor elkaar.’ / Mathijs Noij