Columnist Adriaan Duiveman komt ze opeens overal tegen: “kathedraaldenkers” met multigenerationele plannetjes. Hij is sceptisch, want zij zien zichzelf telkens als de architect. ‘Wat ze vooral niet zijn, is bouwvakker no. 3.973.’

De Nieuwe Kerk in Amsterdam stond op een macaber fundament: lijken. Als in: dode voorouders. Onder de grafstenen die nog altijd de vloer van het gebouw vormen, lagen ze opgestapeld – kistje op kistje. Samen hielden ze de vloer waterpas.

Kunsthistorica Celine Oldenhage gaf er een boeiende lezing over in Museum Catherijneconvent. ‘Ik vind het een mooi idee’, bekende ze, ‘dat die mensen onderdeel zijn geworden van het gebouw.’

Voor niet-Europeanen is dat nogal eens schrikken. Een Amerikaanse geschiedenisstudente op uitwisseling kwam, in verbijstering en paniek, naar me toe na een excursie naar een middeleeuwse kathedraal. ‘Je moet er over graven lopen!’ Dat had ze in de VS nog nooit meegemaakt. Hoe luguber!

Ze moest eens weten. In de achttiende eeuw, vertelde Oldenhage, kon je als nieuwsgierige kerkbezoeker de grafdelver betalen om een zerk op te wippen. Contempleren op een ontbindend lichaam zou namelijk goed zijn voor je godvrezendheid. Je hoefde niet eens familie te zijn van de overledene. Iedereen kon na haar of zijn dood vanitasmodel worden van een vrome voyeur. En als de grafbewoners niet op afroep omhoog kwamen, roerden de voorouders zich zelf wel. Wanneer de grond de lichamen en de kisten verteerde en de grafdelver niet op tijd extra zand in de graven schepte, zakten nietsvermoedende kerkgangers soms plots door een zerk heen. Plof, in de koude knuffel van de knekels.

Nu worden mensen niet meer in de kerk begraven, maar de voorouders zijn er gebleven. Je kunt het luguber vinden: lopen over graven. Maar ergens vind ik, net als Oldenhage, het op een gekke manier romantisch. Deze mensen zijn vergroeid met een gebouw dat al eeuwen middenin hun dorp of stad staat en er nog eeuwen zou kunnen staan. Ze zijn het gebouw.

Daar kunnen ‘kathedraaldenkers’ wat van leren. Ik kom die mensen – voornamelijk mannen – nu overal tegen. Een topambtenaar meende tijdens een boekpresentatie over langetermijnbeleid dat we moeten leren van middeleeuwse bouwmeesters die projecten wilden neerzetten die ze zelf nooit voltooid zouden zien. En Frans Timmermans riep in de Abel Herzberglezing zijn kameraden in de linkse kerk op om de rol van kathedraaldenkende ‘bouwpastoren’ op te pakken.

‘Er zijn genoeg metaforische kathedralen die nog in de steigers staan of een flinke renovatie nodig hebben’

Ik weet dat de bedenker van het ‘kathedraaldenken’, de popfilosoof Roman Krznaric, het niet zo bedoeld heeft, maar ik zie een patroon in alle nieuwe basiliekdwepers. Ze zien zichzelf telkens als het beginpunt. Zij zijn de architecten van wat er over drie, vier, vijf generaties af moet zijn. Zij zijn Gaudí.

Wat ze vooral niet zijn, is bouwvakker no. 3.973 die twintig jaar geleden het 1.806.135e baksteentje in de oostwand van de Sagrada Família metselde. Timmermans zegt het ook met zoveel woorden. Hij zoekt geen socialisten die enkel ‘op de winkel passen’. ‘Deze tijd vraagt om bouwpastoren, sterker nog: om kathedralenbouwers die (…) een plan voor decennia [kunnen] maken, die de moed opbrengen daarvoor te werven en die de kracht hebben de fundamenten daarvoor te leggen.’

Daar gaat iets mis. Want om een kathedraal af te maken, heb je niet alleen visionaire bouwmeesters nodig, maar vooral heel veel noeste, anonieme werkers die de plannen door de decennia uitvoeren en – waar nodig – bijsturen. Daarnaast is het niet alsof onze generatie de eerste sinds de middeleeuwen is die meer-generatieprojecten opzet. Er zijn genoeg metaforische kathedralen die nog in de steigers staan of een flinke renovatie nodig hebben. Denk aan instituten als de verzorgingsstaat, aan de universiteit of aan de natiestaat Nederland. Alle drie nog lang niet af, maar wel alle drie prachtprojecten.

Volgens het promotiemateriaal van de Radboud Impactdag zijn onze studenten en stafleden ‘toekomstmakers’. Het zou me niet verbazen als ergens, in een van de workshops of lezingen, iemand weer over die verrekte kathedralen begint. De vast goedbedoelende cursusleider zal dan vol enthousiasme vertellen over zijn eigen egobasilieken en luchtkastelen. Maar als je echt in kathedralen wil denken, moet je niet alleen blauwdrukken uittekenen, maar vooral je begraafplaats bepalen. Waar wil je de vierde generatie metselaar van zijn? Of, beter nog: waar wil je ingemetseld worden?

Lees alle columns van Adriaan Duiveman