Nepkunstwerk zet missionarissen voor paal
-
Adriaan Duiveman. Foto: Dick van Aalst
Gebouwbeheerders stopten een problematische, Indonesische totempaal weg in de kelder van het TvA. Nu blijkt het helemaal geen totempaal. Wat is het dan wel? Volgens columnist Adriaan Duiveman is het een postkoloniale middelvinger naar onwetende westerlingen.
Die Indonesische totempaal, die kon écht niet meer. Op het houten beeld, zo’n 2,70 meter hoog, kruipen een varaan en een varken naar de spits toelopende top. Het stond jarenlang open en bloot in het Spinozagebouw. Rond 2021 verhuisden gebouwbeheerders het echter naar een donkere kelder van het Thomas van Aquinogebouw. De totempaal stamde namelijk uit een Tilburgse missionarissencollectie. Zo’n heilig, inheems object als frivool stuk decoratie voor passerende studenten, dat was ongepast. Erger nog: was dit niet koloniale roofkunst?
In 2022 zochten Honoursstudenten het uit. Ze interviewden museumcurators en experts in Indonesische kunst en traceerden de provenance – herkomst. Na al dat werk kwamen de studenten tot ontnuchterende conclusies.
Ten eerste was het beeld gekocht in 1962 in de Sepikregio van Nieuw-Guinea. Meer precies, dat was in het Indonesische deel na de onafhankelijkheid. Het object kon dus moeilijk koloniale roofkunst zijn. Ten tweede bleek het geen heilige ‘totempaal’ of een ceremoniële house-post, maar een ordinaire woningpaal. Het vereerde dus geen voorouders, maar stutte een dak. Ten slotte was het beeld zelfs niet echt, aldus de experts. Een geïnterviewde curator stelde vast dat de huispaal geen gebruikssporen had. Verder merkte hij droogjes op dat het in vergelijking met andere Sepikkunst ‘niet erg verfijnd geproduceerd’ was.
De paal, zo ontdekten de studenten, was een toeristensouvenir, door houtsnijders gemaakt voor de commerciële markt. De inheemsen hadden de missionarissen (en latere gebouwbeheerders) gefopt.
Ik vind dit dus fantastisch. Ongemak en zelfs een vorm van schuldgevoel over ons koloniale verleden is terecht. Tegelijkertijd laat de goedbedoelde verbanning van de totempaal zien waar white guilt ook kan eindigen: geobsedeerd door ons eigen daderschap kunnen we inheemsen enkel nog zien als agency-loze slachtoffers, in plaats van krachtige, creatieve medemensen met humor.
Wetenschapsfestival
Bekijk de huispaal in de Latijnse School, naast de Sint Stevenskerk, tijdens wetenschapsfestival Oneindig. Dat wordt gehouden op donderdag 11 en vrijdag 12 september.
Ik zie het namelijk helemaal voor me. Een paar beschavingbrengende broeders die in 1962 de Sepikrivier afzakten en met zalvend geprevel het Goede Nieuws kwamen brengen in de binnenlanden. En de houtsnijders die hen vervolgens het probeersel van een hobbyend neefje aansmeerden als een authentiek topwerk. Wat zullen ze zich verkneukeld hebben. Ondertussen stonden de missionarissen mooi voor paal.
In hun rapport adviseerden de Honoursstudenten de universiteit het object terug te plaatsen op een prominente plek waar ‘zijn schoonheid en culturele waarde gewaardeerd wordt’. Nu gaat dat eindelijk gebeuren. De huispaal komt onder een welverdiend spotje in een tijdelijke expositie in de Latijnse School, naast de St. Stevenskerk. Tijdens wetenschapsfestival Oneindig kun je hem daar bekijken. Dan zie je geen roofkunst en geen heiligschennis. Nee, je ziet een postkoloniale middelvinger naar onwetende westerlingen.
Lees alle columns van Adriaan Duiveman
Eduard D. Dekker schreef op 10 september 2025 om 15:16
“Ten eerste was het beeld gekocht in 1962 in de Sepikregio van Nieuw-Guinea. Meer precies, dat was in het Indonesische deel na de onafhankelijkheid.”
Dit klopt niet, de Sepik is in PNG (het oostelijk deel, sinds 1975 onafhankelijk), niet in voormalig Nederlands Nieuw-Guinea (West Papoea), dat sinds 1962 door Indonesië gekoloniseerd is (en door Nederland dat onafhankelijkheid beloofde belazerd).
Adriaan Duiveman schreef op 10 september 2025 om 16:35
Hartelijk dank voor uw reactie.
De Sepik loopt door zowel Indonesië en het huidige Papua Nieuw-Guinea, maar hij loopt inderdaad voornamelijk door PNG. U heeft eveneens gelijk dat tot 1975 Australië de scepter zwaaide over de PNG en dat dus wel door een westerse mogendheid gekoloniseerd werd.
N.a.v. uw reactie ben ik nog eens het rapport ingedoken. Er staat geen exacte locatie waar de paal is verkregen, maar de onderzoekers hebben het over een ‘Indonesian housepole’. Ik citeer verder: ‘In the old inventory of the Tilburg museum, it was specified that this house pole was bought in 1962 in New-Guinea, more specifically in the Sepik area (…). We can thus conclude that the house pole was most probably not stolen from the colonies. Instead, it was most likely bought years after the colony had become independent.’ Dat is een van de argumenten die wordt aangehaald dat de paal waarschijnlijk niet roofkunst is. Het is niet het enige argument.
Uw opmerking roept echter wel wat vragen op. Ik ga de experts die zijn aangehaald contacteren om nog eens na te vragen of zij meer kunnen zeggen over de exacte locatie. Wordt vervolgd.
Het is in het rapport duidelijk dat er onder de experts wel consensus was over dat het object een commercieel product was. Dat staat als een paal boven water.