Hoe hou je het ideaal van de universiteit overeind in een omgeving waarin competitie een steeds grotere rol speelt? Hoogleraar rechtsfilosofie Thomas Mertens sprak maandag in de Buytendijklezing over de ‘strijd om de universiteit’.
‘De strijd om de universiteit’ is de titel van de rede en slaat op het spanningsveld tussen het ideaal van academische vrijheid en de maatschappelijke en economische krachten die op de universiteiten inwerken. Pleitbezorgers van het academisch ideaal doen dat vaak veel te vrijblijvend, vindt Mertens, want de tijd is voorbij dat universiteiten rustig in hun ivoren toren kunnen blijven zitten.

Nazi-filosoof
Gedurfd haalde Mertens gisteren een van meest roemruchte academische redes van vorige eeuw van stal. In 1933 aanvaardde filosoof Martin Heidegger het ambt van rector van de universiteit van Heidelberg met een lofzang op het nazisme. Heidegger zocht een inbedding van de universiteiten binnen de nationale gemeenschap, stelt Mertens vast. De richting die Heidegger insloeg verwerpt hij, niet de ambitie om de universiteit te definiëren in samenspel met maatschappelijke krachten die erop inwerken. 

Economisch belang
De werkelijkheid die op de universiteiten afkomt neemt de laatste jaren de gedaante van een economische gestalte aan. Als voorbeeld noemt Mertens het idee om de financiering van het universitair onderzoek te verplaatsen van het ministerie van Onderwijs naar dat van Economie. Gelukkig slechts een plan, maar toch. Dit getuigt van een ‘instrumentalistische opvatting over het onderzoek dat ten koste gaat van het idee van de universiteit’.

10.000 euro collegegeld
Maar vies van een beetje competitie is Mertens niet, ook niet in het onderwijs. De hoogleraar stelt een prijskaartje van 10.000 euro voor als entree tot het eerstejaar, deels terug te verdienen na het behalen van tentamens. Mertens rekent het verzorgen van colleges voor eerstejaars niet tot zijn grootste hobby‘s. Ook daar: te grote vrijblijvendheid, te weinig respect voor het academisch ideaal dat hij als docent representeert. ‘Eerstejaars mogen er sterker van doordrongen raken dat het onderwijs dat ze hier genieten een waarde vertegenwoordigt.’