Komt er een nieuwe Koude Oorlog nu de Amerikaanse president Donald Trump dreigt om het INF-verdrag met Rusland op te zeggen? ‘De geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier’, zegt historicus Bert Bomert.

21 november 1981. Maar liefst 400.000 bezorgde Nederlanders gaan in Amsterdam de straat op om te betogen tegen kernwapens. Een van hen is de jonge Bert Bomert. ‘Omdat ik liever een toekomst zonder dan met kernwapens had, liep ik als jonge student mee in de betoging’, zegt de historicus van het Centrum voor Internationaal Conflict-Analyse en Management (CICAM) nu.

Zes jaar later, in 1987, ondertekenen Ronald Reagan en zijn Russische collega Michail Gorbatsjov het Intermediate-range Nuclear Forces-verdrag. Daarmee beloven de twee grootmachten elkaar om voortaan geen korte- en middellangeafstandsraketten met een bereik tot 5.500 kilometer meer te stationeren. Door het akkoord komt er een voorlopig einde aan de nucleaire spanning in Europa.

Timing

Maar niets is voor eeuwig, zo blijkt. Afgelopen weekend dreigde de Amerikaanse president Donald Trump plots om een einde te maken aan het INF-verdrag. Volgens Bomert is het nog niet zover.

‘Voor hetzelfde geld blijkt dit binnen een jaar een losse flodder’, zegt hij. ‘De Amerikaanse president zegt wel vaker dingen die hij niet kan waarmaken, maar waarvan hij weet dat ze goed liggen in de publieke opinie.’

Maar het kwartje kan volgens de historicus ook de andere kant op vallen. ‘Het vervelende van Trump is: soms maakt hij zijn dreigementen gewoon waar.’

Waarom wil de Amerikaanse president het INF-verdrag opzeggen?

‘Het is moeilijk om in Trumps hoofd te kijken. Misschien denken zijn veiligheidsadviseurs daadwerkelijk dat Rusland het bewuste INF-verdrag schendt. Het zou ook kunnen dat zijn dreigement niet tegen Rusland, maar tegen China is gericht, dat ook kernwapens voor de middellange afstand ontwikkelt. Of misschien heeft het alleen maar met timing te maken. Nu er Amerikaanse congresverkiezingen aankomen, heeft Trump er alle belang bij om zichzelf te presenteren als een daadkrachtige leider. Wellicht zitten er economische motieven achter de uitspraak van Trump. Hij beschouwt de internationale politiek immers graag als een economisch krachtenspel. Er wordt wel eens beweerd dat de Koude Oorlog de Sovjet-Unie heeft geruïneerd: ze konden de wapenwedloop niet blijven betalen. Ook dat zou het motief kunnen zijn van Trumps dreigement.’

Krim

De grote kracht van Trumps beleid zit volgens Bomert in het creëren van chaos. ‘Dat deed hij ook in de verdragen rond Iran, Nafta en het klimaat. Zo kan hij vanuit een betere positie onderhandelen over een nieuw verdrag.’

Wat zijn de gevolgen voor de relaties tussen de VS, Rusland en China als het INF-verdrag sneuvelt?

‘Als Trump serieus meent dat de VS opnieuw middellangeafstandsraketten moeten invoeren, dreigt er een nieuwe wapenwedloop met Rusland en met China.’

Staat er een nieuwe Koude Oorlog voor de deur?

‘Door het harde optreden van Rusland, de assertieve politiek van China en door de komst van Donald Trump zijn de internationale relaties het afgelopen decennium al verslechterd. De verhoudingen tussen de grootmachten zijn niet zo innig als ze twintig jaar geleden beloofden te worden – kijk maar naar de situatie in de Krim of in Oekraïne. In wat vandaag gebeurt herken ik enkele mechanismen van de Koude Oorlog, maar de geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier.’

Heeft de mogelijke opzegging van dit verdrag ook gevolgen voor Europa?

‘In de jaren zeventig en tachtig waren sommige Europese politici voorstander van de installatie van kernwapens van middellange afstand. Ze vreesden dat Europa bij een inval door Rusland anders niet geholpen zou worden de Verenigde Staten. Tegelijk was er in Europa ook veel verzet tegen die kernwapens, omdat Europeanen hier per definitie het slachtoffer van zouden worden.’

‘Iedere generatie protesteert op zijn eigen manier’

‘In geval van een nieuwe wapenwedloop zal de verhouding tussen de VS en Europa, die al niet ideaal is op dit moment, verder op scherp worden gezet. Raketten die in Rusland worden gelanceerd, zullen hooguit Alaska bereiken. Europa heeft wat dat betreft meer te vrezen.’

In de jaren tachtig kwamen studenten massaal de straat op tegen kernwapens. Moet de geschiedenis zich ook op dit vlak herhalen?

‘Ik vraag me af of studenten vandaag de urgentie voelen om tegen kernwapens op straat te komen. Misschien maken ze zich meer zorgen over klimaatverandering of migratie dan over een dreigende wapenwedloop. Bovendien voeren ze liever actie via sociale media dan op straat. Daar is niets mis mee: iedere generatie protesteert op zijn eigen manier.’