‘Blijf thuis’ is niet voor iedereen een veilig advies

24 apr 2020

Huiselijk geweld tegen vrouwen en kinderen neemt toe door de coronacrisis. Twee Radboud-wetenschappers, betrokken bij de hulp voor slachtoffers, leggen de mechanismes daarachter uit. ‘Het beeld van de eigen mannelijkheid kan veranderen.’

Het is voor hen nu best wel een spannende tijd, zeggen Sabine Oertelt-Prigione en Nicole van Gelder, en niet alleen doordat het coronavirus zelf hen angst aanjaagt. Het gaat hen om de mogelijke gevolgen van de maatregelen tegen het virus.

Pandemieën als deze veroorzaken doorgaans een toename van geweld tegen vrouwen en kinderen, weten zij. Oertelt-Prigione is hoogleraar Gender in Eerstelijnsgeneeskunde aan het Radboudumc en werkte in Berlijn met hulporganisaties voor slachtoffers van huiselijk geweld. Van Gelder, haar promovenda, heeft een achtergrond als pedagoog.

Wat gaan de onderzoekers de komende tijd zien, vragen ze zich af. Meer en meer vrouwen die zich bij hulporganisaties melden omdat ze, praktisch opgesloten met hun belager, thuis te maken krijgen met lichamelijke of geestelijke mishandeling? Of blijven meldingen precies om dezelfde reden uit?

Sabine Oertelt-Proigrione. Foto: RU

Samen met hun team zetten zij vorig jaar het platform SAFE women op, een website waar vrouwen die te maken hebben met geweld van hun partner hulp en informatie kunnen krijgen. Ook zijn de wetenschappers recentelijk onderdeel geworden van de werkgroep Gender en Covid-19, een razendsnel opgericht wereldwijd netwerk van experts en onderzoekers dat de gevolgen van de Covid-19 uitbraak voor vrouwen en kinderen analyseert en beleidsadviezen formuleert. Begin april verscheen hun paper ‘Pandemics and Violence against Women and Children’.

‘Dat iedereen nu thuis zit, is prima om de virusverspreiding onder controle te houden’, zegt Van Gelder. ‘Tegelijkertijd brengt het voor sommige mensen een groot risico met zich mee.’

Hoe leiden de coronamaatregelen precies tot een toename van partnergeweld?

Van Gelder: ‘Er zijn een aantal algemene redenen aan te wijzen voor die toename in geweld. Neem financiële stress, of stress om een ziek familielid. Ouders geven soms aan dat ze moeilijk balans vinden in het nieuwe ritme met de kinderen. Ik hoorde van een seksuoloog dat sommige mensen die een affaire hebben, op het moment meer stress ervaren, omdat ze die ander niet kunnen zien. Psychische aandoeningen spelen ook nog weleens een rol in geweld. Als je nu een tijdje minder behandeling, of een minder passende behandeling krijgt, maakt dat zaken niet beter.’

Oertelt-Prigione: ‘En mensen zitten soms de hele dag bij elkaar in een klein huis, zonder veel contact met andere mensen. Voor hulpverleners is het moeilijker om met slachtoffers in contact te komen. Misschien is het iemands eerste ervaring met geweld, en weet men helemaal niet waar men terecht kan. Dat probleem bestond altijd al. Ik zat nog te denken: we moeten eigenlijk adverteren voor SAFE women in de Albert Heijn.’

Was die toename van huiselijk geweld ook bij eerdere epidemieën te zien?

Oertelt-Prigione: ‘We hebben bij de uitbraak van SARS meer geweld gezien. En in Afrika tijdens de Ebola-epidemie. Daar is ook wetenschappelijk onderzoek naar gedaan.’

‘Vrouwen kunnen nu moeilijker geweld melden omdat hun partner hen in de gaten houdt’

Huiselijk geweld valt moeilijk te monitoren, zeggen Van Gelder en Oertelt-Prigione. Het aantal rapportages zegt niet alles over het geweld dat zich heimelijk, achter voordeuren afspeelt. Desondanks was er in Frankrijk en Italië al een daadwerkelijk stijging in geweld richting vrouwen te zien. In Nederland meldde het Centrum Seksueel Geweld een afname in meldingen, de Kindertelefoon en verschillende lokale politie-eenheden juist een toename. ‘Er is altijd al chronische onderrapportage, maar vrouwen kunnen nu moeilijker melden’, zegt Van Gelder, ‘omdat hun partner hen constant in de gaten houdt. Of omdat dat ze niet weten wat er gebeurt als ze melding doen.’

Van Gelder krijgt, via het online platform, direct te maken met slachtoffers. ‘We zien een lichte stijging in aanmeldingen bij SAFE women’, zegt ze. ‘Een vrouw noemde laatst de coronacrisis in een vragenlijst waarmee we kijken hoe het met de vrouwen gaat. Zij en haar partner zijn uit elkaar, maar door de crisis zit ze nu met hem opgesloten. Gelukkig is er geen geweld gebruikt sinds het uit is.’

Waarom ontstaat dat geweld juist richting vrouwen en kinderen?

Oertelt-Prigione: ‘De huidige situatie veroorzaakt bij iedereen stress en onzekerheid, maar een pandemie kan daar bovenop een effect hebben op traditionele genderrollen. De man in de relatie kan nu thuis moeten werken, of zijn baan verliezen. Aan de andere kant bestaan de sectoren die nu maatschappelijk belangrijk zijn voor het grootste deel uit vrouwen, de zorg bijvoorbeeld. Dit kan een trigger zijn voor mannen die traditionele rolverdeling belangrijk vinden. Het beeld van hun eigen mannelijkheid kan veranderen. Zij proberen die mannelijkheid dan op een andere manier te laten zien, en dat kan potentieel leiden tot meer geweld. Onze collega’s in Harvard, bijvoorbeeld de groep van Jay Silverman en Anita Raj, hebben daar veel onderzoek naar gedaan.’

Nicole van Gelder. Eigen foto

Van Gelder: ‘Die bewustwording en worsteling met de rolverdeling kan ook bij vrouwen spelen. Vrouwen kunnen zich nu bijvoorbeeld gaan realiseren dat ze enorm veel doen in het huishouden en de opvoeding, naast hun baan. Ook dat kan frictie opleveren.’

Oertelt-Prigione: ‘Een andere belangrijke vraag: waarom is geweld voor iemand überhaupt een optie? Iedereen heeft agressie, maar hoe word je geleerd daarmee om te gaan? Het gebruik van geweld door mannen heeft niet alleen met spierkracht van doen, maar ook met sociale rollen en patronen. We hebben ook vrouwen die geweld gebruiken, maar veel minder.’

En mannen leren dus sneller fysiek om te gaan met hun agressie?

Oertelt-Prigione: ‘Ja. In de literatuur noemen we dat hegemonic masculinity of ook toxic masculinity. Dat betekent dat een bepaalde vorm van mannelijkheid, die identiteit met macht verbindt, deze macht in elk geval wil behouden. Macht kan psychisch, economisch of sociaal zijn, en als deze vormen ontbreken, zoals tijdens een quarantaine, dan ook fysiek.’

Juist omdat sommige slachtoffers opgesloten zitten met hun belager, is het moeilijk hulp zoeken. Wat zijn de oplossingen?

OerteltPrigione: ‘Dat wat ik zei over die reclame in de Albert Heijn, is eigenlijk geen grapje. Vrouwen en mannen weten überhaupt niet waar ze hulp kunnen vinden. Er is meer informatie nodig en het thema moet maatschappelijk worden besproken. Mensen moeten weten dat de politie niet meteen wordt gebeld als ze hulp zoeken, maar dat ze zelf kunnen beslissen wat ze willen.

‘Wanneer de coronamaatregelen minder strikt worden, verwacht ik dat meer vrouwen hulp gaan zoeken. We moeten nu al nadenken of er genoeg opties zijn voor slachtoffers. Moet er een grotere opvangcapaciteit komen? We praten in Nederland nu veel over de economische impact van de crisis, en het redden van grote bedrijven. Het geweld lijkt geen prioriteit.’

3 reacties

  1. realist schreef op 24 april 2020 om 16:23

    Het is al een flinke tijd bekend dat tussen de 42-44% van de slachtoffers van huiselijk geweld mannen zijn.
    Maar gender studies dus ideologie boven feiten zoals gewoonlijk.

  2. Jaap Herforth schreef op 27 april 2020 om 11:06

    Goed artikel. Ik zet er graag enkele opmerkingen naast, vanuit mijn werk bij een gemeente (dossier huiselijk geweld en vrouwenopvang) en vanuit mijn ervaring als mannencoach:
    1. Beide partners (dus niet alleen de man) zitten vaak al lange tijd verstrikt in allerlei projecties, overdrachten en wederzijdse afhankelijkheden;
    2. Naast het trainingsaanbod vanuit o.a. de vrouwenopvang zijn er tal van mannengroepen (met of zonder professionele begeleiding). Spread the word;
    3. De constante dreiging van geweld is voor de kinderen net zo schadelijk, zo niet schadelijker. In de mannengroepen zien we de jongetjes van toen met forse issues;
    4. Het valt me op dat er (weer) vooral vrouwelijke onderzoekers aan het woord zijn. Ik zou graag een dwarsverband zien met wat ik maar even de mannenbeweging noem. Als mannen hun broeders hierop aanspreken, dan is dat nog sterker. Neem gerust contact op.

    Met hartelijke groet,
    Jaap Herforth

    • P.Souren schreef op 1 mei 2020 om 09:17

Geef een reactie

Vox Magazine

Het onafhankelijke magazine van de Radboud Universiteit

lees de laatste Vox online!

Vox Update

Een directe, dagelijkse of wekelijkse update met onze artikelen in je mailbox!

Wekelijks
Nederlands
Verzonden!