Een deskundige van deskundigen – dat is Erwin van Rijswoud met zijn proefschrift over de rol van wetenschappers in politiek en media. Die zitten daar niet alleen om objectieve informatie in te brengen, blijkt uit zijn studie. Hun eigen agenda en ambities spelen mee. De kijker zou zich meer bewust moeten zijn van dit ‘expertspel’, meent  Van Rijswoud. Hij  promoveert op 8 maart aan de Radboud Universiteit.

Prof. Esther-Mirjam Sent, econome van de Radboud Universiteit heeft er nooit een geheim van gemaakt dat ze vaak in de media optreedt omdat ze graag een invloedrijke adviesfunctie wilde. Dat is gelukt.

Het is een bekend stramien: er is een kwestie – een ramp bijvoorbeeld – en daar schuift de wetenschapper aan bij de journalist om de zaak te duiden. Vaak zijn het dezelfde gezichten: Ab Osterhaus over griep of Han Vrijling over water. Van Rijswoud – wetenschapshistoricus en filosoof bij het Institute for Science, Innovation and Society (ISIS) van de Radboud Universiteit – onderzocht hoe dergelijke deskundigen hun rol opvatten; hoe ze werken aan hun geloofwaardigheid en hoe het komt dat zij soms onderwerp worden van felle kritiek. Van Rijswoud richtte zich in zijn studie met name op virologen en waterveiligheidsexperts.

Eigen agenda’s
‘De kijker is er zich lang niet altijd van bewust dat zo’n deskundige verschillende rollen speelt,’ zegt Van Rijswoud. ‘Deze schuift óók aan om via de media de politiek beïnvloeden of om zijn mediaoptreden te gebruiken als sollicitatie naar een adviesfunctie. Burgers weten te weinig van het expertspel. Ze zouden een meer afgewogen mening kunnen vormen wanneer ze zich daar wel meer bewust van zouden zijn’, temeer omdat de kans groot is dat een tv-deskundige een dubbele agenda heeft.
Een deskundige namelijk die behalve een goede wetenschapper ook een succesvolle beleidsadviseur of lobbyist is, is ook weer interessanter voor de media. Van Rijswoud: ‘Deze mensen zijn namelijk uitstekend op de hoogte en winnen daardoor ook aan gezag. Je ziet dus duidelijk dat het een wederzijds versterkend effect heeft.’

Prof. Ab Osterhaus gebruikte zijn rol in de media welbewust om de gevaren van epidemieën op de kaart te zetten. Hij kwam onder vuur te liggen toen hij aandelen van een bedrijf voor contractresearch naar vaccins bleek te hebben.

Kritiek
Op het moment dat de dubbele petten van een deskundige wel bekend worden, kan die overigens pittige kritiek verwachten. Dat was bijvoorbeeld het geval bij Ab Osterhaus die de vogelgriepepidemie aangreep om de Nederlandse en Europese politiek warm te krijgen voor een veel actievere wapening tegen nieuwe (griep)virussen. Dat hij zelf betrokken was bij een bedrijf dat indirect belang had bij griepvaccins deed zijn reputatie geen goed.
‘Begrijpelijk,’ vindt Van Rijswoud. ‘En tegelijk vind ik de kritiek overdreven. De banden tussen wetenschappers en industrie zijn uiteindelijk van veel geringere invloed dan die van de industrie op de politiek. Kijk naar de JSF en de tabakslobby. De wetenschap is veel netter georganiseerd.’ / Iris Roggema