Testosteron maakt agressief, zorgt voor betere sportprestaties en is bij uitstek een mannelijk hormoon. Of niet? Sociaal geneeskundige Rebecca Jordan-Young, vanavond te gast bij Radboud Reflects, onderzoekt en ontkracht testosteron-mythes.

‘Als je iemand vraagt welk hormoon het meest voorkomt in het vrouwenlichaam, testosteron of oestrogeen, zegt iedereen: oestrogeen’, zegt sociaal geneeskundige Rebecca Jordan-Young. Dat is dus fout, zo vervolgt Jordan-Young haar verhaal. ‘Volwassen vrouwen hebben hogere testosteron- dan oestrogeenlevels in hun bloed.’

Al bijna 25 jaar staat testosteron centraal in het werk van Jordan-Young. In oktober 2019 schreef ze het boek Testosteron: An Unauthorized Biography. Vanavond geeft ze voor Radboud Reflects een lezing over de mythes rond het hormoon.

‘Laat me héél duidelijk zijn’, zegt Jordan-Young halverwege het interview. ‘Ik zeg niet dat testosteron niet belangrijk is en niks doet. Integendeel. Het doet juist zo veel, dat je geen platte universele opmerkingen kunt maken over de functie ervan.’

Wat is de grootste misvatting over testosteron?

‘Dat testosteron een mannelijk sekshormoon zou zijn. Dat vertroebelt in grote mate ons zicht op wat het éigenlijk doet en maakt het ook moeilijk om op een basale manier naar het hormoon te kijken: als een groeiregulator, die effect heeft op voorplantingssysteem in ons lichaam. De focus wordt bij testosteron veel te veel op de man en mannelijkheid gelegd.’

Op sekse, of ook op seks en libido?

‘Allebei. Het hele spectrum van sekseverschillen tot aan libido, wordt aan testosteron toegeschreven. Het zou zogezegd het hoogste doel van dat hormoon zijn, alsof hormonen überhaupt een doel hebben (lacht).’

Maar er bestaat toch ook een duidelijke link tussen bijvoorbeeld libido en testosteron bij mannen?

‘Dat is een interessante stelling. Bij veel mensen die libidoklachten hebben, heeft testosteron daar helemaal niets mee te maken. Testosteron kan inderdaad je sex drive verhogen. Maar het idee dat het iets algemeens is, en dat ieder persoon geholpen is met een testosteronverhoging is niet correct.

‘Recent is er een studie gedaan om de functie van testosteron bij mannelijke seksualiteit beter te begrijpen. Medisch onderzoekers namen een groep mannen en onderdrukten bij de helft van de groep de aanmaak van testosteron. Hun seksuele functies, zoals libido en erecties, namen af. Toen brachten ze bij die groep de testosteronlevels kunstmatig omhoog, maar bij weer de helft van die mannen onderdrukten ze het proces waarbij testosteron wordt omgezet in oestrogenen. Die mannen kregen maar deels hun seksueel functioneren terug. Er zijn geen duidelijk afgebakende hormonen die hun eigen ding doen. Zelfs zoiets mannelijks als een erectie, functioneert zonder oestrogeen niet optimaal.’

Waar komt het idee dat testosteron een typisch mannelijk hormoon is, dan vandaan?

‘Wat echt fascinerend is: eerst kwam het idee, en toen pas het hormoon. Wetenschappers waren begin twintigste eeuw op zoek naar een stofje, dat de verschillen tussen mannen vrouwen zou moeten verklaren, daarna kwam de chemische biologie pas op. Het onderzoek naar testosteron werd dus gedaan in een context waarin men dacht een mannelijk en een vrouwelijk hormoon te gaan vinden.

‘In mijn boek heb ik het over het opkomende onderzoek naar de rol van testosteron bij de ovulatie. In vrouwen wordt testosteron nog steeds alleen gezien als een stap naar het aanmaken van oestrogenen. Het is voor wetenschappers moeilijk die bril af te zetten.’

Welke andere grote mythes omtrent testosteron zijn er?

‘Het idee dat je testosteron-level informatief is. Testosteron is onderdeel van een erg ingewikkeld neuro-endocrienesysteem (de klieren die hormonen afgeven uit de hypofyse en hypothalamus worden gestuurd door dit systeem red.), dat niet alleen om individuele hormonen en hormoonlevels draait. Een expert in het neuro-endocriene veld zei me: “dat iemand een hoog level van testosteron heeft, betekent misschien gewoon dat zijn lichaam niet efficiënt is in het gebruiken ervan.”’

En agressie?

‘Er is geen goed bewijs dat testosteron gerelateerd is aan agressie. Alle onderzoeken zijn zwak, of hebben geen eenduidige resultaten.’

Er moet toch iets van waarheid in het idee van testosteron als mannelijk hormoon zitten. In de sportwereld worden vrouwen uitgesloten van deelname door hun hoge testosteron-levels. Er worden regels op gebaseerd.

‘Testosteronlevels kunnen je sportpresentaties niet voorspellen. Helemaal niet. De regels zijn gecreëerd door World Athletics (de wereld atletiekbond red.) om bepaalde vrouwen uit te sluiten van deelname. Al in 1990 verwierpen wetenschappers in het Olympisch Comité het idee van uitsluiting op basis van testosteronlevels, juist omdat het zo’n flexibel hormoon is.’

Wat maakt het uit dat we testosteron een mannelijk hormoon noemen? Kan het kwaad?

‘Allereerst vind ik, als wetenschapper, dat we altijd moeten streven naar een accuratere representatie van de wereld. Foute ideeën moeten we rechtzetten. Daarnaast moet je kijken naar de uitwerking die dat idee heeft in onze wereld. Testosteron zou hetgeen zijn dat mensen dominant maakt, voor risicovol gedrag zorgt en ‘mannelijk is’. Als dat zo is, zou je kunnen zeggen dat bijvoorbeeld programma’s om meer vrouwen in de wetenschap te krijgen tegennatuurlijk zijn. Een ander voorbeeld. Vaak wordt gezegd, al dan niet grappend, dat het probleem van seksuele intimidatie op het werk bijvoorbeeld te maken heeft met het hoge testosterongehalte in mannen. Dan neem je een sociaal probleem en maak je het biologisch. Het probleem is niet biologisch, blijkt uit onderzoek. Deze dingen gebeuren niet overal en in elke sociaal-culturele context in dezelfde mate. Testosteron wordt gepolitiseerd.’

U wordt juist door collega-wetenschappers beschuldigd ‘anti sekse-verschillen’ te zijn.

‘We houden van het idee dat wetenschap puur is, bestaat buiten de politieke wereld. De wereld beter leren begrijpen, zou niet politiek moeten zijn. En als ik dat commentaar hoor, gaat het bijna nooit over specifieke aspecten van mijn analyses. Want als men dat wil doen zeg ik: bring it on.’

De lezing over testosteron van Rebecca Jordan-Young is maandagavond om 19.30 uur in het Collegezalencomplex. Na haar lezing gaat Jordan-Young, onder leiding van filosoof Simon Gusman, in gesprek met historicus Stefan Dudink.