De paus treedt af. Een unieke gebeurtenis, de laatste keer dat een paus de zetel tussentijds vacant stelde is zevenhonderd jaar geleden. Wat gaat er nu gebeuren? Vox belde met theoloog en kerkhistoricus Peter Nissen.

Had u het zien aankomen? ‘Zoals iedereen ben ik verbaasd. Ik had het niet verwacht, zeker niet van deze paus. Benedictus XVI spiegelde zich sterk aan zijn voorganger, Johannes Paulus II. Hij was de drijvende kracht achter de heiligverklaring van Johannes Paulus. Ik had gedacht dat ook deze paus er voor zou kiezen in het harnas te sterven.’ Wat gaat er nu gebeuren? ‘Het betekent concreet dat we om 20.00 uur op 28 februari geen paus meer hebben, de zetel vacant is. Het proces gaat vervolgens zoals het gebruikelijk gaat: de stemgerechtigde kardinalen komen  bij elkaar en gaan in conclaaf. Zij zullen vermoedelijk snel een beslissing nemen, het is al snel Pasen, een tijd van plechtigheden. Idealiter is er vóór Palmzondag een nieuwe paus benoemd.’ Hoe zal het er dan aan toe gaan? Zullen de beroemde bellen van de Sint Pieter luiden? ‘De bellen die je dan hoort, dat is de doodsklok. Die zullen niet luiden, want de paus is niet dood. Wat er wel gaat gebeuren, is me niet duidelijk. Er zal een rituele vorm gezocht worden, maar het is niet zo dat er al een draaiboek klaarligt. Dit is een unieke gebeurtenis, het is al zevenhonderd jaar niet voorgekomen dat een paus aftrad. En dat gebeurde (in 1415) tijdens het Westers Schisma, een periode waarin er drie pausen om de macht streden. Voor een situatie als deze moeten we nog verder terug, naar 1294. Het stemproces, het beroemde verbranden van de stembriefjes (de zwarte rook in het geval dat er geen keuze is gemaakt, de witte rook als er een nieuwe paus is gekozen) zal wel gaan zoals gebruikelijk.’ Wat gaat er met de huidige paus gebeuren? ‘Benedictus XVI, Joseph Ratzinger, zal zich terugtrekken in een klooster. Hij zal zijn laatste jaren lezend en studerend doorbrengen, vermoed ik. Dat ligt hem op zich wel, Benedictus is van huis uit een geleerde en theoloog. Schrijven en publiceren zal hij niet meer, ik vermoed dat hij zich helemaal terugtrekt uit het publieke debat. Hij heeft een reeks die hem aan het hart gaat, een trilogie over het leven van Jezus Christus, net afgerond, dus ook wat dat betreft is hij klaar om terug te treden.’ Er is veel gebeurd gedurende zijn pontificaat. Stapt hij op om het verleden te laten rusten en de toekomst ruim baan te geven? ‘Dat zou kunnen, ik sluit niet uit dat het meespeelt. Maar ik twijfel niet aan het argument dat zijn gezondheid hem dwingt deze stap te zetten.’ Johannes Paulus II was de laatste jaren van zijn bewind te ziek om te functioneren. Wat dat betreft schept Benedictus XVI een precedent. ‘Het is inderdaad opvallend dat deze paus, die niet veel vernieuwing heeft gebracht en zelfs op bepaalde fronten de klok heeft teruggezet, met zijn slotakkoord deze modernisering teweegbrengt.’ Is er – zoals dat met verkiezingen gaat – al iets te zeggen over een mogelijk opvolger? ‘Er zijn in mijn ogen ruwweg drie mogelijkheden. Het kan zijn dat we weer een Italiaanse paus krijgen. Vanaf de Nederlandse paus Adrianus IV in de 16^de eeuw tot Johannes Paulus II hebben we enkel Italiaanse pausen gekend. Zij zijn bureaucratisch sterk. Kanshebbers zijn dan Angelo Scola, de aartsbisschop van Milaan, en Tarcisio Bertone, de huidige kardinaal-staatssecretaris. Ook is er een gerede kans dat de volgende paus uit Latijns-Amerika komt. Veertig procent van de katholieken woont in Latijns-Amerika. De Braziliaan Cláudio Hummes is dan een kanshebber, hoewel hij wat oud is. Tot slot zie ik ook echt kans dat de volgende paus uit Afrika komt. Aartsbisschop Polycarp Pengo uit Tanzania is een naam die genoemd zal worden. En vergeet de Ghanese kardinaal Peter Turkson niet. Turkson is overigens bekend met Nijmegen, hij is ook op de universiteit geweest. Het zou een goede keus zijn, het is een intelligente en aimabele man, open naar deze tijd.’ / Mark Merks