Ja, de Romeinen hadden wc’s en riolering. Nee, dat leek op geen enkele manier op de onze schone toiletten. Het was er een vieze boel waar ziektes werden overgedragen en en ongedierte makkelijk toegang kreeg tot het huis. En het stonk, want er was geen stankslot tussen riool of beerput en het toilet, dat vaak in de keuken was. Als je naar de wc ging kon je maar beter een talisman meenemen, wilde je niet getroffen worden door het boze oog en hoewel Romeinen dol waren op graffiti, krasten ze hun boodschappen nu juist niet op de wc-muur, wat er op wijst dat ze het daar niet zo gezellig vonden.

Dit en meer is te lezen in een uitgebreide studie van tweeëndertig internationale specialisten in archeologie, antropologie en klassieke cultuur naar antieke toiletten en alles wat er mee samenhangt. Vanuit de Radboud Universiteit werkten prof. dr Eric Moormann, hoogleraar Klassieke Archeologie, en alumna dr. Gemma Jansen, in 2002 gepromoveerd op het gebied van waterhuishouding in Romeinse steden, als redacteuren en auteurs geruime tijd aan het project.

Vruchtbaar taboe-onderwerp
Gemma Jansen: ‘Het is echt een nieuw terrein. Dat komt omdat er zolang een taboe rustte op het onderwerp en geleerden zich niet bezig hielden met zulke laag-bij-de-grondse zaken als naar de wc gaan. Daar is de laatste tijd gelukkig verandering in gekomen. Bijna alles blijkt anders uit te pakken dan wanneer we denken aan de ons bekende toiletten.’
Jansen doet opgravingen in Turkije, in Efese. ‘Alle bezoekers herkennen direct het toilet en mensen laten zich er graag op fotograferen… Hoe deze en andere toiletten precies werkten en hoe de Romein een bezoek aan deze toiletten ervoer, is te lezen in ons handboek. We hebben ook alle bekende teksten over wc’s, toiletbezoek, poep en pies in het Latijn, Grieks en zelfs Hebreeuws samengebracht en vertaald. Zo is er het verhaal te lezen van rabbijn Eleazer die van een vol groepstoilet werd gestuurd door een Romeinse soldaat die vond dat hij voorrang had. De rabbijn vroeg zich af waarom juist hij werd weggestuurd en bleef staan kijken – uit het toilet kwam een slang tevoorschijn en beet de soldaat in zijn anus… En dat past dan weer goed in het idee dat het kwaad van onder kwam.’

Van alle kanten bekeken
Er zijn technische hoofdstukken over de constructie van de toiletten, hoe ze gespoeld werden, hun ligging, de wijze waarop men een toilet (en de inhoud!) kan opgraven. De economie van de handel in faecaliën en urine wordt besproken (pecunia non olet komt uit een conversatie over belasting op de handel in pies), er wordt gekeken naar het besef van persoonlijke hygiëne op een Romeins toilet en de sociale aspecten van de toiletgang. Al deze invalshoeken maken dat dit boek de meest complete studie is naar dit aspect van de Romeinse oudheid. Het bevat zelfs nieuws: een eerste studie naar de toiletten in Delos, Griekenland. Daaruit blijkt dat de Romeinen zelfs voor plee-onderwerpen naar de Grieken keken: ook met z’n allen op één wc was een Grieks idee… / Iris Roggema

Gemma C.M. Jansen, Ann Olga Koloski-Ostrow en Eric M. Moormann: Roman Toilets. Their Archaeology and Cultural History.