Wetenschap hoort onafhankelijk te zijn. Maar sociale druk of financieel gewin zetten die onafhankelijkheid onder druk, aldus het boekje Macht en wetenschap, dat net voor kerst verscheen. Geen verbijsterende conclusie, aldus Eelke de Jong, hoogleraar Internationale economie aan de Radboud Universiteit en een van de samenstellers.  Wel een problematische – want de druk wordt alleen maar groter. Het is dan ook vast geen toeval dat eind deze maand eenverwant boek verschijnt, over de universiteit tussen ideaal en praktijk.

De eerste aanzetten voor Macht en wetenschap dateren van een paar jaar geleden, vertelt De Jong. Een aantal voorbeelden van rapporten die als de wiedeweerga in lades belandden, maakten dat hij zich afvroeg in hoeverre wetenschap te lijden heeft onder sociale druk. ‘Als je onderzoeksresultaten keer op keer worden genegeerd, dan kan ik me voorstellen dat een wetenschapper gefrustreerd raakt en besluit: dat onderwerp, daar bemoei ik me niet meer mee. Of ik schrijf het wat zachter op.’

Topsectorenbeleid
Een groter probleem dan de sociale druk is de druk vanwege de financiering, blijkt uit de bijdragen aan het boekje, waaronder een discussie tussen wetenschappers uit verschillende disciplines. Neem het topsectorenbeleid van de overheid: dat subsidiebeleid bevoordeelt niet alleen bepaalde onderzoeksgebieden boven andere maar heeft daarbinnen ook een voorkeur voor onderzoek dat tot snelle commerciële toepassingen leidt. ‘Hierdoor worden veel maatschappelijk relevante problemen niet bestudeerd. Het Europese subsidiebeleid doet het wat dat betreft beter.’

Napraters
Macht en wetenschap is geschreven om de discussie over ‘wetenschap onder druk’ los te maken. Pasklare oplossingen voor de geschetste problemen heeft De Jong niet. Maar hij vindt wel dat wetenschappers zich ertegen moeten weren. ‘Zij moeten zich houden bij feiten en resultaten uit onderzoek dat zo onafhankelijk mogelijk moet blijven. Wetenschappers moeten blijven zeggen wat ze vinden en moeten blijven onderzoeken wat onderzocht moet worden. Op napraters en meelopers zit, hoop ik, niemand te wachten.’

Geen geklaag, geen luchtfietserij
Eind deze maand verschijnt een tweede boek, dat enige verwantschap toont met Macht en wetenschap. De bundel Denkruimte. Reflecties op universitaire praktijken en idealen is een product van de Algemene Instellingsgebonden Ethische Commissie (AIEC) van de Radboud Universiteit.. In Denkruimte brengen Nijmeegse wetenschappers uit alle disciplines in kaart wat zij zien als de belangrijkste kansen en bedreigingen voor de kwaliteit van universitair onderwijs en onderzoek De redactie heeft aan de bijdragen uitdrukkelijk de voorwaarde gesteld dat ze niet uit louter geklaag en evenmin uit utopische luchtfietserij mochten bestaan.

Academische vorming?
In tegenstelling tot Macht en wetenschap gaat Denkruimte behalve over onderzoek ook over problematische aspecten aan onderwijs en bestuur. De spanning tussen academische en morele vorming van studenten enerzijds en de voorbereiding op de arbeidsmarkt is hierin een terugkerend thema.

Buytendijklezing
Het eerste exemplaar van Denkruimte. Reflecties op universitaire praktijken en idealen wordt gepresenteerd op maandag 30 januari bij de Buytendijklezing 2012 aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Deze lezing, over ideaal en praktijk van de universiteit, wordt uitgesproken door Ed Vosselman, hoogleraar Management accounting & control aan de Radboud Universiteit. Vosselman leverde ook een bijdrage aan Denkruimte: hij schreef over ‘accountability en de constructie van de Transparant Presterende Wetenschapper’.