De Internationale Graalbeweging werd ruim honderd jaar geleden in Nijmegen opgericht om de wereld te bekeren. Nu vechten de Graalvrouwen, die allang niet meer uitsluitend christelijk zijn, vooral tegen de toenemende vergrijzing van hun slinkende ledenbestand. Bijzonder hoogleraar 'Women and Care for the Future' Christa Anbeek hoopt het vuurtje opnieuw op te stoken.

Ingeklemd tussen kinderopvang Stoerwoud en kunstgalerie Quintessens ligt, aan de karakteristieke Nieuwegracht in Utrecht, het Graalhuis. Een spiritueel centrum waar geïnteresseerden kunnen meedoen aan mediatie- en luistercirkels, yogalessen en schrijfworkshops. Theologe en bijzonder hoogleraar Christa Anbeek is al ruim dertig jaar verbonden aan de Internationale Graalbeweging, de organisatie die eigenaar is van het monumentale pand en tevens financier van haar leerstoel Women and Care for the Future.

De Graal is een van oorsprong katholieke vrouwenbeweging, die ruim honderd jaar geleden werd opgericht door een man, Jacques van Ginneken (1877 – 1945), priester, Jezuïet, psycholoog én hoogleraar taal- en letterkunde aan de Radboud Universiteit. ‘Van Ginniken was een heel bevlogen persoon, mensen bewonderden hem of hadden een hekel aan hem’, vertelt Anbeek terwijl ze theedrinkt aan de grote houten tafel in de keuken van het Graalhuis. ‘Hij had uitgesproken ideeën die pasten binnen het katholieke ideaal van die tijd: de hele wereld voor het evangelie van Christus winnen.’

‘Van Ginniken wilde de speciale talenten van vrouwen inzetten om de wereld te bekeren’

Van Ginniken zag daarin een belangrijke rol weggelegd voor vrouwen. ‘Zijn idee was: de katholieke kerk doet zichzelf tekort door vrouwen op te sluiten in het klooster of in het huwelijk, zij hebben speciale gaven en talenten die ingezet kunnen worden voor de bekering van de wereld. En dus startte hij de ‘Vrouwen van Nazarath-beweging’, die een paar jaar later de Graalbeweging werd. Met succes, want rond 1930 waren er ruim tienduizend leden.’

Vergrijzing

Naast het bekeringsideaal hadden de Graalvrouwen van het eerste uur de grote droom om een vrouwenuniversiteit op Java te stichten. Van beide dromen is uiteindelijk weinig terechtgekomen, maar er ontstonden wel internationale afdelingen in Duitsland, Engeland, de VS, Australië en in verschillende Afrikaanse landen.

De wereld bekeren als missie werd ingeruild voor het helpen van vrouwen (en kinderen) om hun talenten te kunnen ontwikkelen, zodat ze zich kunnen inzetten voor een rechtvaardigere samenleving en meer vrede.

Nu, ruim honderd jaar later, bestaat de internationale vrouwenbeweging nog steeds. Al is de Europese en zeker ook de Nederlandse tak erg uitgedund en vergrijsd. ‘Ik ben het jongste lid in Nederland’, vertelt Anbeek, zelf 63, glimlachend. Verder zitten er nog een stuk of vijftien vrouwen boven mij, waarvan een groot deel ouder dan 85 is. In Latijns-Amerika en in de Afrikaanse landen is die vergrijzing minder, maar al met al is het nog maar een kleine beweging met in totaal zo’n 1200 leden.’

‘Ik ben het jongste lid van de Graalbeweging in Nederland’

Ook het katholieke geloof verdween steeds meer naar de achtergrond. ‘Tegenwoordig zijn vrouwen met een boeddhistische, humanistische of met bijvoorbeeld een inheems spirituele achtergrond ook welkom om lid te worden.’

Grote vraagstukken

Het idee van een Graalleerstoel kwam in de aanloop naar 2021, het jaar waarin de beweging haar honderdjarige bestaan mocht vieren. ‘De gedachte was: kunnen we dat vuurtje in de beweging nog een keer opstoken door een bijzondere leerstoel op te richten aan de universiteit in onze geboorteplek, Nijmegen?’

‘Vrouwen hebben tot nu toe een minderheidsstem gehad bij het vormgeven van de toekomst’, licht Anbeek haar leerstoeltitel toe. ‘Doordat zij kinderen baren vanuit hun eigen lijf, zijn vrouwen heel erg betrokken bij de noodzaak van die toekomst. Ik denk dat zij doordrenkt zijn van de kostbaarheid van het leven. Ze zoeken daarom vaak naar andersoortige oplossingen voor problemen en ik denk dat ze daarom een duidelijke rol en stem moeten hebben.’

Anbeeks leerstoel draait om de gedachte dat vrouwen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de grote vraagstukken van onze tijd. ‘Dan denk ik aan de klimaatcrisis, de grote ongelijkheid tussen wat we ook wel de Global South en de Global North noemen, de ontregeling van de economische en maatschappelijke structuren zoals die na de Tweede Wereldoorlog zijn opgetuigd en die nu aan hun einde lijken te komen. Kortom: vraagstukken waar écht een bundeling van krachten en inzichten nodig zijn om überhaupt een weg in te vinden.’

Persoonlijke ervaringen

In haar meest recente boek ‘Kwetsbaarheid omhelzen: Op zoek naar gemeenschappen met een hart‘ heeft Anbeek het in dit kader over ‘grensgebieden’. ‘Wanneer het oude niet meer lijkt te werken en het nieuwe is er nog niet, dan ontstaat een soort tussengebied, een grensgebied. Iemand kan dan niet meer op de automatische piloot verder, er moet iets nieuws komen. Als iemand in dit grensgebied zit, bevindt die zich in kwetsbare situatie, want de uitkomst is onzeker en onvoorspelbaar.’

Volgens Anbeek kunnen niet alleen indivuele personen, maar ook grotere groepen als gemeenschappen of zelfs een heel land in zo’n grensgbied terecht komen. ‘Juist die kwetsbaarheid kan een startpunt zijn van iets nieuws. Het kan zorgen voor hernieuwde creativiteit, voor nieuwe perspectieven en het kan ervoor zorgen dat we meer verbinding met elkaar ervaren.’

‘Wie ben je als niets meer is zoals het was?’

Tijdens de Radboud Summer Schools, waar tientallen vrouwen (ook mannen zijn welkom) vanuit de hele wereld samenkomen, probeert Anbeek dat zoeken naar nieuwe perspectieven en het creëren van verbondenheid te stimuleren. ‘Tijdens de cursus moedigen we vrouwen allereerst aan om hun eigen kwetsbaarheid te tonen en te omarmen. Deelnemers delen tijdens de cursus bijvoorbeeld een persoonlijke ervaring die voor hen erg ontregelend was. Denk aan het verlies van een dierbare, het overleven van een gewelddadige relatie of – positiever – het krijgen van een kind.’

Allemaal intense ervaringen waarin je vaak kunt spreken over ‘een leven voor en een leven na die gebeurtenis’. Want ook zo’n persoonlijke ontwrichtende ervaring brengt je in zo’n eerder genoemd grensgebied, vertelt Anbeek: ‘De vraag is dan: wie ben je als niets meer is zoals het was? Wie kun je worden en wie kan je daarbij helpen?’

Over dit soort ervaringen schreef Anbeek veelvuldig in haar eerdere boeken. Ook over gebeurtenissen die haar eigen leven ontwrichtten en haar levensloop een heel andere wending gaven. ‘In mijn studententijd zijn in ruim een jaar tijd mijn vader en broer overleden aan een zelfgekozen dood en ook mijn moeder overleed in die tijd onverwacht. Voor mij gigantisch ontregelend, een groot persoonlijk verlies.’

‘Ik dacht ik kies niet voor de dood, ik kies voor leven’

Anbeek beschrijft deze heftige periode in haar leven uitgebreid in het boek Voor Joseph en zijn broer, waarvoor ze in 2019 de prijs ‘beste spirituele boek’ kreeg. ‘Ik heb daarna eigenlijk een soort impulsreactie gehad en maakte een tegenovergestelde keuze. Ik koos voor een kind. Terwijl ik geen relatie had. Ik dacht ik kies niet voor de dood, ik kies voor leven.’

Toekomstperspectief

Maar, vertelt Anbeek, de zomercursus is meer dan ‘zielige verhalen vertellen’. ‘We leren deelnemers connecties te zien tussen persoonlijke ontregeling en sociale ontregeling. Twee jaar gelden waren er bijvoorbeeld veel vrouwen uit landen als Mexico, Paraguay, Ecuador aanwezig en toen kwam het thema geweld tegen vrouwen en feminicide naar boven. Dat kan een vrouw persoonlijk treffen, maar het is ook een groot maatschappelijk probleem.’

Na drie jaar hoogleraarschap, meerdere Summer Schools en een boek, is het vuur nog niet echt opgelaaid voor de Nederlandse Graalbeweging, stelt Anbeek vast. ‘Op dit moment bestaat de beweging in Nederland eigenlijk alleen nog maar dit huis (het Graalhuis red.) en wat kapitaal.’ Toch heeft de theologe hoop dat de toekomst  nieuwe aanwas zal brengen. ‘We zitten aan een universiteit met jonge mensen, wie weet kunnen we sommige van hen inspireren om zich bij ons aan te sluiten. Niet zozeer om nieuwe vrouwen in het oude te betrekken, we hopen vooral dat we een nieuwe generatie vrouwen enthousiast kunnen maken om met frisse energie een eigen richting in te slaan.’