Al jaren gaan er geruchten rond over een geest die zich ophoudt in het Erasmusgebouw. Maar wat is hiervan waar? Vox ging, met Halloween voor de deur, op onderzoek uit: ‘We horen vaak van mensen dat daar vreemde dingen gebeuren.’

Het is donker en stil op de derde verdieping van het Erasmusgebouw. Een schoonmaakster loopt door de gang. Ineens bekruipt haar een onbehaaglijk gevoel. Ze voelt zich bekeken. Ze begint harder te lopen, maar iets loopt achter haar aan. In haar ooghoeken ziet ze een schim. Ze schrikt en kijkt op, maar de gang is leeg…

Geruchten over geest

De geruchten over een geest in het Erasmusgebouw begonnen een jaar of twintig geleden, toen twee schoonmaaksters aanklopten bij Paul van der Velde, hoogleraar religiewetenschappen. In het Thais vertelden ze hem wat hen was overkomen. Eén van hen zei dat ze werd aangevallen door een geest – of een Phi, zoals deze in het Thaise boeddhisme bekend staat.

‘Een Phi is de dolende ziel van iemand die op onnatuurlijke wijze aan het eind is gekomen’, vertelt Van der Velde. ‘In het Thaise Boeddhisme worden deze als erg gevaarlijk gezien. Een aanval van een Phi zou in het ergste geval kunnen leiden tot het overlijden van het slachtoffer. Kenmerkend aan een Phi is dat je ze alleen vanuit je ooghoeken kunt zien. Ze zien er erg eng uit. Ogen bungelen bijvoorbeeld uit hun kassen of ze hebben grote wonden.’

‘Tijdens de eerste seance hebben we allemaal dingen gevraagd die je eigenlijk niet aan geesten moet vragen’

De Phi achtervolgde de schoonmaakster en viel haar aan, vertelde ze. Zo werd ze geduwd en besprongen. De aanvallen werden steeds heftiger en uiteindelijk vroeg ze samen met haar collega om overplaatsing.

De geest, die zich volgens de geruchten op de derde verdieping van het Erasmusgebouw verschanst – specifiek rond de lokalen 3.14 en 3.15 – laat vaker diens aanwezigheid merken.

‘We horen vaak van mensen dat daar vreemde dingen gebeuren’, vertelt Sándor Chardonnens, die zijn werkplek ook in de Erasmustoren heeft. Hij is onderzoeker en universitair hoofddocent van de middeleeuwse Engelse taal en cultuur en de geschiedenis van magie. ‘Zo zijn er vaak deuren die uit zichzelf open- en dichtgaan, kranen die aan- en uitgaan, problemen met de apparatuur en plotselinge temperatuurwisselingen. Dat zijn typische geestverschijnselen.’

Seances

Chardonnens raakte gefascineerd door de gebeurtenissen en besloot een poging te doen om contact te leggen met de geest, door middel van een seance. Dit deed hij samen met religiewetenschapper Arjan Sterken, die zich onder andere bezighoudt met de moderne beleving van het bovennatuurlijke. In zo’n seance leggen ze een glas op een tafel waar de woorden ‘ja’, ‘nee’ en de letters van het alfabet op staan. De deelnemers zitten rondom de tafel met ieder een vinger op het glas en stellen de geest een vraag, waarna die antwoord geeft door het glas over de tafel te laten bewegen.

‘De eerste keer, in 2023, hebben we zelf aan tafel gezeten. Toen waren we redelijk onervaren. Dus we hebben allemaal dingen gevraagd die je eigenlijk niet aan geesten moet vragen’, vertelt Chardonnens. ‘We vroegen bijvoorbeeld: ‘Kunnen we iets voor je doen?’ Dat is niet zo slim, want voor je het weet doe je allerlei gekke dingen voor een geest. Straks sta je geiten te offeren in de fietsenkelder. Dat heeft de geest gelukkig niet gevraagd, dus we zijn er mooi vanaf gekomen.’

De twee organiseren, inmiddels met meer ervaring, ieder semester een seance om in contact te komen met de Erasmusgeest. Zo’n seance is open voor medewerkers, studenten en andere geïnteresseerden. ‘Wat we zien is dat veel mensen er sceptisch in gaan. Maar dan begint het glas te bewegen en dan gaan ze toch twijfelen’, vertelt Chardonnens.

‘Mensen voelen dan de aanwezigheid van de geest of krijgen het in één keer warm of koud. Wat ook veel gebeurt is dat mensen plots emotioneel worden of lichamelijke reacties krijgen. Denk aan een tinteling of kippenvel bijvoorbeeld. Er zijn weleens mensen die in tranen uitbarsten of juist heel blij worden.’

‘Als we het hebben over het bestaan van geesten, moeten we ons eigenlijk eerst afvragen wat ‘bestaan’ nou eigenlijk precies is’

‘Er zijn allerlei verklaringen te bedenken voor de ervaringen in een seance, bijvoorbeeld dat de beweging van het glas voortkomt uit kleine, onwillekeurige bewegingen van de spieren. Dat zou kunnen’, zegt Chardonnens. ‘Maar dan is de vraag weer waar die bewegingen dan vandaan komen.’

Weten we door die vele seances inmiddels al iets meer over de Erasmusgeest?

‘De antwoorden zijn inconsistent’, aldus Chardonnens. ‘We hebben bijvoorbeeld wel eens gevraagd of we steeds met dezelfde geest praten en dan was het antwoord ‘nee’. En ook wordt er wel eens gevraagd of het überhaupt de geest van een mens is, wat ook niet altijd zo is. Dus we gaan er vanuit dat het meerdere geesten zouden kunnen zijn.’

‘Het is grappig dat bijna iedereen hetzelfde wil weten van zo’n geest: een naam, gender, hoe die is overleden, hoe lang die al ronddwaalt, welk beroep die ooit had’, vertelt Chardonnens. ‘Dat is de menselijk interesse. Maar eigenlijk werken geesten helemaal niet zo. Wij denken vaak dat een geest een soort vluchtige kopie is van een persoon, maar meestal is dat niet het geval.’

Wat is er vanuit de wetenschap dan wel bekend over geesten?

‘In het Latijn werd een geest een spiritus genoemd. In het Grieks is het pneuma. Dat betekent letterlijk ‘adem’. En een adem is natuurlijk materieel, maar heel vluchtig’, legt Chardonnens uit. ‘De Germaanse variant die we ook in het Nederlands gebruiken, ‘geest’, is verwant aan het Engelse woord ghastly, wat eigenlijk een schrikrespons betekent. We hebben een geest dus eigenlijk vernoemd naar de schrikreactie die het bij ons opwekt. Het idee van een doorschijnende gedaante waar je doorheen kunt kijken is een 19^e-eeuws idee, gesterkt door moderne media.’

‘Als je alles meteen wegredeneert, dan sluit je een heleboel vragen op het gebied van zingeving of spiritualiteit op voorhand uit’

Sterken vult aan: ‘Als we het hebben over het bestaan van geesten, moeten we ons eigenlijk eerst afvragen wat ‘bestaan’ nou eigenlijk precies is. We willen vaak weten of geesten net zo bestaan zoals bijvoorbeeld een tafel bestaat. Maar de economie bestaat bijvoorbeeld ook, alleen kun je die minder makkelijk aanwijzen en aanraken. Die bestaat kennelijk op een ander soort manier. Dat een geest in onze verbeelding bestaat en dat we erover praten is ook een vorm van bestaan.’

Toch rijst de vraag: valt het geloven in geesten überhaupt wel te rijmen met de wetenschap?

‘Je kunt natuurwetenschappelijk gezien natuurlijk heel kort door de bocht zeggen dat iets dat niet meetbaar is, en dus niet bestaat. Of dat er andere verklaringen zijn voor iemands ervaring’, zegt Chardonnens.

‘Maar als je alles meteen wegredeneert, dan sluit je een heleboel vragen op voorhand uit. Bijvoorbeeld op het gebied van zingeving of spiritualiteit. Wat doet een ontmoeting met een geest bijvoorbeeld met iemand? Of welke functie heeft het eventueel in iemands rouwproces? Meteen de deur dichtdoen voor een hele hoop interessante vragen die voorbijgaan aan die natuurwetenschappelijke invalshoek, dat vind ik juist onwetenschappelijk.’

Ook Sterken is van mening dat de wetenschap geesten serieus moet nemen: ‘Uit onderzoek blijkt dat relatief veel mensen een ervaring hebben met geesten. Dat kun je niet zomaar negeren. Daar moet je op wetenschappelijk gebied iets mee. Wetenschap gaat om het verleggen van grenzen van kennis, niet om het steeds maar herbevestigen van wat we al denken te weten.’

Hoe onderzoek je als wetenschapper zo’n geestverschijning?

Sterken: ‘Voor mij is het heel erg belangrijk om te kijken naar wat geesten betekenen voor mensen. Hoe maken ze contact met zo’n geest? Wat halen ze daaruit? Hoe gaat een geest als ‘echt’ aanvoelen in zo’n seance?’

‘In werkelijkheid is zo’n seance een leuke avond met veel gegiechel’

‘We merken dat spookverhalen een belangrijke functie hebben. Ze reflecteren spanningen, angsten en verlangens waar mensen in de samenleving mee zitten’, gaat Sterken verder. ‘Zoals angst voor het donker, het vreemde, of een verlangen naar dat de dood niet het einde is.’

Stel dat de geest in de Erasmustoren bestaat, moeten we daar dan bang voor zijn?

‘In de populaire cultuur en media is het idee van geesten als iets kwaadaardigs heel groot geworden’, zegt Chardonnens. ‘Maar dat is slechts fictie. Als er al donkere kanten zitten aan contact met geesten, komt dat meestal vanuit de mensen die erbij zijn betrokken. Er zijn mensen heel ver gaan in hun contact met geesten. Die bijvoorbeeld bereid zijn andere mensen kwaad te doen voor een pact met een geest. Maar dat ligt niet aan de geesten die worden gecontacteerd. Wat dat betreft zijn mensen eigenlijk veel enger dan geesten.’

Sterken vult aan: ‘Mensen zijn vaak angstig voor het paranormale. In horrorfilms en volksverhalen gaat het immers altijd helemaal fout. Maar in werkelijkheid is zo’n seance een leuke avond met veel gegiechel. Soms gebeurt er iets wat je niet zo goed kunt verklaren. Dat vinden mensen soms een beetje eng. Maar meer dan dat is het eigenlijk niet. Mensen die claimen in contact te staan met de paranormale wereld zeggen dat het juist een heel mooie wereld kan zijn.’

Kunnen we ons dan met een gerust hart op de derde verdieping begeven?

‘Vreemde ervaringen worden altijd gekleurd door de culturele bagage die iemand meeneemt. De blik van deelnemers aan een seance is gekleurd door welke ideeën ze over geesten hebben, maar dat geldt ook voor de Thaise schoonmaaksters’, zegt Sterken. ‘In de Thaise cultuur staat een Phi bekend als een gevaarlijke entiteit. Maar wat als die geest gewoon even contact wilde maken en daarom een schouder vastgrijpt? Dat kan natuurlijk geïnterpreteerd worden als een aanval.’

Sterken concludeert: ‘Dus moeten we bang voor de geest zijn? Als die geest het houdt bij een keer een deur opendoen of de computer uitzetten, dan valt het allemaal best wel mee, toch?’