Neurowetenschapper Karin Roelofs ziet wetenschap als ‘tegengif’ voor het populisme in Europa. In januari wordt ze bestuurslid van de European Research Council (ERC), de organisatie die jaarlijks miljoenen verdeelt over Europese toponderzoekers. Een functie die haar op het lijf geschreven is.

Eind september ging de telefoon. Aan de lijn: de voormalige bestuursvoorzitter van de Nobel Foundation Carl-Henrik Heldin, tevens medeoprichter van de European Research Council (ERC). Of Karin Roelofs lid wilde worden van het bestuur van Europa’s belangrijkste wetenschappelijke organisatie. ‘Dat ik was voorgedragen, wist ik al wel’, vertelt ze. ‘Het werd een heel leuk gesprek van een uur, waarin hij antwoord gaf op alle vragen die ik nog had.’

Uiteraard ging ze in op zijn uitnodiging om lid te worden, want het gaat om een eervolle functie.

De laatste Nederlander die in het bestuur van de ERC zat, was Nobelprijswinnaar Ben Feringa uit Groningen. Hij zwaaide eind 2024 af.

Verschillende landen

Roelofs zal de neurowetenschappen vertegenwoordigen in de Scientific Council die 22 leden telt. In Nijmegen werkt ze als hoogleraar aan het Donders Instituut en het Behavioural Science Instituut. Het bestuur van de ERC is samengesteld uit topwetenschappers uit verschillende landen en verschillende vakgebieden.

‘Het lidmaatschap is een zaak die ik om heel veel redenen graag dien’, vertelt ze. ‘Een van de belangrijkste is dat ik wetenschap zie als tegengif voor het populisme in Europa.’

Hoe beter onderzoekers zich verenigen, hoe krachtiger ze een antwoord kunnen formuleren op ‘alternative facts’ en op de neiging van populistische leiders om de wetenschap in diskrediet te brengen, is de overtuiging van Roelofs.

‘Niet alleen nationale regeringen worden steeds rechtser, dat geldt ook voor het Europees Parlement. Er komt steeds meer druk om onderzoek te doen naar onderwerpen die de politiek belangrijk vindt in plaats van dat er ruimte is voor fundamenteel en onafhankelijk onderzoek. De ERC is er om te waken over een brede laag kennis. Wetenschap is in mijn ogen het immuunsysteem van een gezond Europa.’

‘Er komt steeds meer druk om onderzoek te doen naar onderwerpen die de politiek belangrijk vindt’

Als voorbeeld noemt ze de toegenomen aandacht voor defensie, mede aangewakkerd door de NAVO. Het is oorlog in Oekraïne, het continent moet zich wapenen. Logisch, vindt Roelofs, ‘maar je kunt nooit voorspellen waar de dreiging echt vandaan komt’. Zet je in op defensie, dan kan zich zomaar opeens een pandemie als Covid19 aandienen, bedoelt ze daarmee.

Dankzij de wetenschap kwamen er razendsnel vaccinaties. ‘We zijn geneigd te denken dat we weten waar de uitdagingen van de toekomst liggen, maar de geschiedenis wijst telkens uit dat dat niet zo is.’

Vrij onderzoek

Roelofs is een warm pleitbezorger van vrij onderzoek: de nieuwsgierigheid moet vanuit de wetenschapper zelf komen, en hoeft niet te passen in een kader dat is geschetst door een overheid. ‘In tijden van crisis en schaarste is het moeilijk daar geld voor vrij te maken. Terwijl echte doorbraken meestal uit onverwachte hoek komen. Dat moeten we beschermen.’

De ERC verdeelt beurzen onder onderzoekers die daar zelf een aanvraag voor doen, een manier van werken die perfect aansluit bij haar overtuiging. Excellente academici uit landen waar niet zo veel geld is voor wetenschap, kunnen op die manier ook internationaal boven komen drijven. De bestuurders, die het ERC-beleid uitzetten, moeten ervoor zorgen dat alle landen evenredig meedingen en gelijke kansen hebben.

‘Het geld mag niet alleen terechtkomen bij de happy few in West-Europese landen als Duitsland, Engeland, Frankrijk en Nederland. Zuid- en Oost-Europa moeten ook voldoende aan bod komen. Ik zie wetenschap ook als een vorm van emancipatie.’

‘Geen enkel vakgebied ter wereld is zo vanzelfsprekend internationaal georganiseerd als de wetenschap’

Een andere opdracht waar de ERC voor staat, is het continent op onderzoeksgebied bij elkaar houden, zegt Roelofs. Engeland trok zich na de Brexit terug uit de organisatie, maar zit er deels weer in. De raad wil voorkomen dat Europese landen denken dat ze hun wetenschap op nationaal niveau beter kunnen organiseren en daardoor afhaken. ‘Wat we hebben is uniek. Geen enkel vakgebied ter wereld is zo vanzelfsprekend internationaal georganiseerd als de wetenschap.’

Drie beurzen

Concreet betekent het lidmaatschap van de ERC voor Roelofs dat ze vijf keer per jaar een week moet vergaderen met de andere bestuurders en daarnaast zal ze in een of twee subcommissies deelnemen. Het werk komt bovenop haar taken als onderzoeker aan het Donders Instituut en het Behavioural Science Instituut.

Zelf ontving ze drie keer een beurs van de European Research Council: een Starting Grant (2012), een Consolidation Grant (2017) en een Advanced Grant. De laatste, van 2,5 miljoen euro, haalde ze in 2025 binnen. Met die subsidie begint ze volgend jaar aan een project dat de relatie tussen lichaam en brein onderzoekt als mensen beslissingen moeten nemen onder grote druk.

Roelofs is een expert op het gebied van stress. Eerder onderzocht ze hoe mensen – politieagenten bijvoorbeeld – keuzes maken als ze onder hoogspanning staan. Zo lang ze in de raad zit, mag ze zelf geen nieuwe aanvragen indienen bij de ERC voor onderzoeksgelden.