De Nobelprijs voor de chemie 2011 gaat naar de Israëlische onderzoeker Daniël Shechtman voor de ontdekking van quasikristallen. Bij quasikristallen is de structuur perfect geordend, maar het patroon herhaalt zich nooit. Shechtman ontdekte deze bijzondere kristallen op 8 april 1982.

‘Shechtman ontdekte iets dat in strijd was met de wetten van de natuur’, aldus het Nobelcomité. Namelijk dat de atomen in het kristal waren gerangschikt in een complex patroon dat zich nooit herhaalt. Het Nobelcomité vergelijkt de structuur met de uitgebreide mozaïeken in het Alhambra-paleis in Granada, Spanje.
Volgens het Nobelcomité opende Shechtman met de ontdekking van de kristallen een geheel nieuw veld van multidisciplinaire wetenschap.

Bijzonder materiaal
Aan de Radboud Universiteit is in de jaren ’80 en ‘90 onderzoek gedaan aan quasikristallen, onder meer door emeritushoogleraren Th. Janssen en A. Janner en door dr. Hugo Meekes, verbonden aan de groep vastestofchemie. ‘Het zijn heel bijzondere kristallen’, zegt Meekes. ‘Ze komen niet voor in de natuur, maar je laat ze ontstaan of groeien door het samenvoegen en laten stollen van meerdere metalen.’ De structuren werden in de jaren zeventig al beschreven door de wiskundige Roger Penrose. ‘

Afwijking
De Nijmeegse chemici deden destijds vooral onderzoek naar de groei van quasikristallen. Later verdween de interesse in Nederland voor dit type onderzoek.
Hoogleraar moleculaire chemie Roeland Nolte vindt de keuze van het Nobelscomité bijzonder: In de Volkskrant zegt hij daarover: ‘Quasikristallen zijn niet iets wat bij mijn weten een enorme toepassing heeft. Het is wat dat betreft een afwijking van de norm.’ Ook opvallend is dat de prijs toevalt aan slechts één onderzoeker, bovendien een met niet overdreven veel wetenschappelijke publicaties op zijn naam. ‘Dat is eigenlijk wel bijzonder’, zegt Nolte. ‘Daaruit spreekt dat het comité toch echt wel selecteert op wetenschappelijke vindingen.’ / Bets Berntsen

Fotobijschrften:
Boven: patroon van een quasikristal, waarin je heel duidelijk een tientallige symmetrie ziet, die een gevolg is van de vijftallige symmetrie in de kristalstructuur
Onder: scan-opname van een quasikristal van een legering van aluminium, koper en ijzer