Bezuinigingen op het hoger onderwijs vallen wel mee en universiteiten hebben genoeg eigen vermogen en moeten daarom eens naar zichzelf kijken. De uitspraken van staatssecretaris Halbe Zijlstra in de Kamer en in media als Spits en Pauw & Witteman zorgden voor veel reacties in universitaire kringen. Zijlstra goochelt met getallen en begrippen, vindt onder meer rector magnificus van de Radboud Universiteit Bas Kortmann. In een interview zegt Kortmann dat hij graag met de politiek naar alternatieven wil kijken, zoals een sociaal leenstelsel met beloning voor excellente studenten. 

‘Staatssecretaris Zijlstra goochelt met getallen. Zijn kernstelling is: de bezuinigingen vallen wel mee en in 2013 en 2014 gaan we weer investeren. Het doet dus maar eventjes pijn. Maar het gaat om 370 miljoen per jaar over vier jaar, in totaal dus 1,5 miljard. Dat geld komt helemaal niet terug! Zo becijfert Zijlstra dat universiteiten over 4 jaar 500 miljoen euro meer krijgen door toenemende studentenaantallen. Hij presenteert dat als een extraatje, maar dat is een sinds jaar en dag bestaande bekostiging van  de groei van de studentenpopulatie! Niets extra’s dus. Dat noem ik jokken. Daarnaast goochelt Zijlstra met begrippen. De bezuinigingen worden verkocht als een regeling voor langstudeerders.

Maar wat is een langstudeerder eigenlijk? Volgens Zijlstra is het een lapzwans die we moeten aanpakken. Terwijl langstudeerders vaak heel andere studenten zijn. Neem de student die uitgeloot is voor geneeskunde, daarom biologie gaat studeren en na twee jaar wel wordt ingeloot voor geneeskunde. Of studenten die twee studies tegelijk volgen, naar het buitenland gaan, een bestuursfunctie hebben of in de medezeggenschap zitten. Daar hebben ze hun hele leven voordeel van, maar straks krijgen ze een boete van 3000 euro per jaar en universiteiten een boete van 6000 euro per jaar. En wat kost een langstudeerder overheid op dit moment? Helemaal niets! Onder de misleidende term langstudeerders krijgt het hoger onderwijs een gigantische bezuiniging opgelegd.

Zijlstra roept dat universiteiten niet moeten zeuren, omdat we zo veel eigen vermogen en liquiditeit hebben. Nou, dat eigen vermogen zit in gebouwen en onderzoeksfaciliteiten. De liquiditeit hebben we nodig om onze rekeningen te betalen.’ Kortmann wil samen met de politiek naar alternatieven kijken. ‘In Nederland vallen veel te veel studenten uit in de eerste jaren van de studie. Een mogelijkheid om studenten aan de poort te selecteren en daarmee de instroom en de kwaliteit te verbeteren en de uitval te verminderen, lijkt aantrekkelijk. Ook zou een sociaal leenstelsel in plaats van de studiefinanciering een optie zijn. Daar ben ik geen groot voorstander van, maar je zou het kunnen combineren met een beloningstelsel voor snelle en excellente studenten. Dat werkt stimulerend. Ook voor de bezuinigingen op onderzoek, het wegvallen van de aardgasbaten, is er een alternatief: juist investeren in onderzoek. Elke euro die je investeert in onderzoek, levert 5 euro op.’

Waar gaat het nu eigenlijk bij de bezuinigingsplannen van het kabinet?
Rector Bas Kortmann geeft antwoord op de meest gestelde vragen.

Beste Radboudianen,

De hooglerarenmanifestatie en de studentendemonstratie van afgelopen vrijdag hebben de aandacht gevestigd op de bezuinigingsplannen van de overheid op het Hoger Onderwijs. Uit de talrijke positieve reacties die ik krijg van binnen en buiten de universiteit, blijkt dat er veel onduidelijkheden over de door het kabinet beoogde langstudeerdersregeling bestaan. Naar aanleiding van veelgestelde vragen, breng ik enkele punten nog eens onder uw aandacht.

1. De regering moet nu eenmaal bezuinigen, het is toch redelijk dat langstudeerders worden aangepakt?
   Antwoord: langstudeerders kosten de overheid niets extra:
   – Universiteiten ontvangen voor iedere student een rijksbijdrage (“bekostiging”) voor de nominale duur van de studie, dus gedurende 3 jaren voor een bachelorstudent en gedurende 1 of 2 jaren (soms 3) voor een masterstudent, afhankelijk van de nominale duur van de masteropleiding. Doet een student langer over zijn studie dan ontvangt de universiteit hiervoor geen rijksbijdrage.
   – Ook studenten ontvangen slechts studiefinanciering voor de nominale duur van hun bachelor- of masteropleiding.
   Een student die zijn opleiding niet afmaakt, moet de studiefinanciering terugbetalen.
2. Wie vallen onder de definitie langstudeerders?
   Antwoord: iedere student die langer studeert dan de nominale duur van zijn opleiding vermeerderd met 1 jaar. Ook studenten die bijvoorbeeld langer dan 4 jaar over hun bacheloropleiding doen, omdat zij een dubbelstudie doen of een  bestuurs- of medezeggenschapsfuncties hebben vervuld, worden als langstudeerder beboet. Daar komt bij dat het kabinet de langstudeerdersregeling per 1 september 2011 wil invoeren, ook voor de huidige studenten. De boosheid van de huidige studenten is begrijpelijk. Het kabinet handelt door deze overhaaste invoering in strijd met de rechtszekerheid en het vertrouwensbeginsel.
3. Hoe hoog is de boete die aan de universiteiten wordt opgelegd?
   Antwoord: die bedraagt € 6000,– per langstudeerder. In de pers wordt doorgaans een bedrag van € 3000,– genoemd. De gedachte is dat een langstudeerder € 3000,– extra collegegeld moet betalen en dat de universiteiten dat collegegeld ontvangen. Geen rekening wordt echter gehouden met de groep langstudeerders die zullen stoppen met hun studie. Deze zou best eens groot kunnen zijn. Als een langstudeerder alsnog stopt krijgt de universiteit een boete van € 6000,- en loopt zij het verhoogde collegegeld ad € 4700,-  (1700 + 3000) mis.
4. Zijn universiteiten en hogescholen rijk genoeg om bezuinigingen op te vangen?
   Antwoord: de staatssecretaris toverde in de Tweede Kamer het eigen vermogen en de liquide middelen van de universiteiten uit de hoge hoed. Daarmee moesten we de tijdelijke dip maar opvangen .
   Het eigen vermogen van de Radboud Universiteit  zit in onze gebouwen en in onze onderzoeksapparatuur.  Het bedroeg  264 miljoen euro per einde 2009. Dat bedrag is, gecorrigeerd voor inflatie, al tien jaar hetzelfde.  De universiteit houdt haar eigen vermogen in stand om ook in de toekomst haar taken, onderwijs en onderzoek, op kwalitatief niveau te vervullen. Ook de toekomstige generaties studenten en onderzoekers moeten in Nijmegen op hoog niveau kunnen studeren en werken.
   De liquide middelen van de Radboud Universiteit schommelen . Na de oplevering van het Huygensgebouw in 2006 was dat bedrag 22  miljoen euro. Dat moet eigenlijk 30 miljoen euro zijn om door het jaar heen al de rekeningen te kunnen betalen.  Al het meerdere is bedoeld om de vervangingsinvesteringen in gebouwen en apparatuur te kunnen financieren.  Omdat er de komende jaren weer gebouwd gaat worden, zal de liquiditeit dan weer dalen.  De universiteit leent bij voorkeur geen geld van banken. Lenen kost immers geld dat de universiteit liever besteedt aan onderwijs en onderzoek.
   Kortom de staatssecretaris verwart liquiditeiten met overschotten. De middelen van de Radboud Universiteit worden ingezet voor onderwijs en onderzoek. De kwaliteit daarvan willen we nu en in de toekomst veilig stellen. Het is daarom een fabeltje dat universiteiten rijk genoeg zijn om alle beoogde bezuinigingen op te vangen zonder het aantal arbeidsplaatsen te laten dalen. Als de inkomsten structureel minder worden –  en dat gaat volgens de kabinetsplannen gebeuren – zullen we de uitgaven daaraan moeten aanpassen.
   Het moet en kan anders en we zullen als universiteiten graag voorstellen doen die geen onevenredige schade berokkenen.

Met vriendelijke groet,

Prof. Mr. Bas Kortmann
Rector Magnificus