Weken, maanden, soms jaren zijn studenten bezig met hun scriptie. In de rubriek Thesis Tales zetten we hun onderzoek in de spotlights. Aflevering 7: Esmée Mooren (26) onderzocht voor haar master Communicatiewetenschap lesbische representatie in de media. Ze won één van de Universitaire Studieprijzen van de Radboud.

Waar gaat je scriptie over?

‘Ik heb onderzoek gedaan naar hoe lesbische vrouwen in de media worden gerepresenteerd, en welke impact dat heeft gehad op verschillende generaties lesbische vrouwen.’

Wat bedoel je met representatie?

‘Representatie is het vertegenwoordigen en zichtbaar maken van een bepaalde bevolkingsgroep in bijvoorbeeld media, de Tweede Kamer of het nieuws. Ik heb me voor mijn onderzoek vooral gefocust op de media: dus boeken, films en televisie.’

Hoe kwam je op dit onderwerp?

‘Zelf heb ik als lesbische vrouw veel verandering gemerkt qua representatie in de media: waar er vroeger een enkele film was, is er nu veel meer te vinden. Zo maakten bijvoorbeeld de series The Sex Life of College Girls of het Nederlandse Anne+ veel indruk. Ook heb ik geen oudere lesbische rolmodellen in mijn omgeving. Ik was nieuwsgierig of anderen dezelfde ervaring hadden, en welke impact dit op hun levens heeft gehad.

‘Het leek me interessant om vrouwen van verschillende leeftijden te interviewen. Oudere mensen hebben veel ontwikkelingen gezien op het gebied van representatie en emancipatie, maar hadden waarschijnlijk minder voorbeelden toen zij jong waren. Wat waren de consequenties daarvan en wat vinden ze van de hedendaagse representatie?

‘Andersom hebben jongeren nu veel meer toegang tot media waarin lesbische representatie voorkomt, maar is dat ook daadwerkelijk beter? Dat ben ik gaan onderzoeken.’

Hoe ben je te werk gegaan?

‘Ik heb twintig participanten geïnterviewd, waarvan de jongste zestien was en de oudste eenennegentig. Ik vroeg ze naar voorbeelden van lesbische representatie en of ze dat vaak zien. En wat ze daarvan vinden.

‘Zelf nam ik ook wat fragmenten mee: een nieuwsfragment van het eerste homohuwelijk, reclames met stereotype lesbische vrouwen of een fragment uit een serie met een lesbisch karakter. We bespraken wat ze van die fragmenten vonden. Ook vroeg ik ze naar hun eigen levensloop – vooral hun ervaring als lesbische vrouw – en welke rol representatie daarin heeft gespeeld.’

Wat ontdekte je?

‘Sommige voorbeelden kwamen vaak terug. De seksuele revolutie van de jaren ’70 bijvoorbeeld: voor een heleboel oudere vrouwen was dat een kantelpunt in de maatschappij. Er was ineens veel meer vrijheid in hoe vrouwen hun seksualiteit mochten uiten. Ook enkele bekende lesbische vrouwen werden vaak genoemd als zichtbaar rolmodel, zoals Claudia de Breij en Ellie Lust. En eigenlijk alle participanten begonnen ook over de huidige maatschappelijke polarisatie en dat ze zich zorgen maken over de toekomst.

‘Ook bleek er een verschil tussen de generaties. De oudere vrouwen die ik sprak waren vaak eerst getrouwd met een man, maar werden na verloop van tijd ineens verliefd op een vrouw. Pas vanaf dat moment realiseerden ze zich dat ze eigenlijk altijd al lesbisch waren en konden ze gevoelens van vroeger ineens plaatsen.

‘De oudere vrouwen die ik sprak waren vaak eerst getrouwd met een man’

‘Opvallend was dat de oudere vrouwen in de veronderstelling waren dat jongeren het veel makkelijker hebben, omdat er tegenwoordig meer representatie en acceptatie in de maatschappij is. Maar dat blijkt niet per se het geval. Zo spelen ook in de huidige tijd omgevingsfactoren een belangrijke rol: hoe ouders, vrienden, werk of school zich opstellen tegenover homoseksualiteit. Eén van de wat jongere participanten was bijvoorbeeld opgevoed in een hele religieuze omgeving waar homoseksualiteit afgekeurd werd. Voor haar was het helemaal niet zo gemakkelijk om te zijn wie ze is.’

Wat zijn de meest opvallende uitkomsten?

‘De representatie van lesbische vrouwen blijkt met de tijd steeds zichtbaarder geworden. Bovendien is deze minder stereotyperend en meer divers. Ook is de rol van lesbische vrouwen in films en series inhoudelijk veranderd: vroeger was het lesbisch zijn een ‘probleem’ in het narratief, nu is het gewoon een eigenschap van een karakter – een bijzaak.

‘Uit de gesprekken bleek wel dat alle vrouwen – ook van de jongere generatie –  even een fase van ontkenning doormaken. Meestal is dit in de puberteit, als die gevoelens voor het eerst opspelen. Juist dan is het fijn om eerst in je eentje een beetje onderzoek te doen, bijvoorbeeld door series te kijken of verhalen te lezen waarin je je eigen gevoelens kunt herkennen. Dat kan helpen om er een beeld bij te vormen en het te accepteren, nog voordat je het aan mensen vertelt.’

Wat is je uiteindelijke conclusie?

‘Je hebt representatie nodig in verschillende levensfases. In de puberteit, maar ook later, als je bijvoorbeeld een gezin wil stichten. Van dat laatste zijn nog steeds heel weinig voorbeelden. En dat is jammer, want naast dat het informatief kan zijn, is het gewoon erg leuk en fijn om mensen zoals jezelf terug te zien in de media.

‘Wat wel bleek uit alle verhalen was dat deze vrouwen uiteindelijk, of ze nu wel of geen voorbeelden kenden, toch niet om hun gevoelens heen konden toen ze eenmaal verliefd werden. Dan maakte de rest niet meer uit.’

Wat zou je andere studenten die hun scriptie doen willen meegeven?

‘Kies als het even kan een onderwerp dat dicht bij jezelf ligt, of waar je erg nieuwsgierig naar bent. Dat houd je gemotiveerd. Aan het einde heb je iets waar je trots op bent en waar je misschien persoonlijk ook iets aan hebt gehad.’