Met de verkiezingen in aantocht stapelen de partijprogramma’s zich op. In twee artikelen buigen HOP en Vox zich over de plannen van politieke partijen voor het hoger onderwijs. Vandaag deel 1: bezuinigingen, financiering en demonstratierecht.

Op 29 oktober gaat Nederland naar de stembus en worden de politieke kaarten opnieuw geschud. Het hoger onderwijs was de afgelopen jaren een belangrijk thema in de politiek. De campusprotesten kwamen regelmatig voorbij in het politieke debat. En met name de bezuiniging van een half miljard euro op onderwijs en onderzoek door het Kabinet-Schoof zorgde voor veel beroering.

Mogelijk dat een nieuw kabinet het over een andere boeg gaat gooien. Het ligt er maar net aan welke partijen de meeste stemmen krijgen en wie met wie in zee gaan.

Maar wat willen de verschillende politieke partijen met het hoger onderwijs en wetenschap? Voor dit stuk keken we naar de (concept)programma’s van veertien partijen: PVV, GroenLinks-PvdA, CDA, VVD, D66 NSC, BBB, PvdD, SP, JA21, Volt, FvD, ChristenUnie en SGP.

Bezuinigingen terugdraaien?

Een viertal partijen zegt in hun programma dat ze de bezuinigingen willen terugdraaien. Voor JA21 is dit van belang om ervoor te zorgen dat Nederland haar toppositie als kenniseconomie weet te behouden. GroenLinks-PvdA wil niet alleen terugdraaien maar ook weer “fors gaan investeren” in wetenschappelijk onderzoek.

Een wens die zij delen met D66. Die partij wil dat een groot deel van deze extra investering direct naar universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen gaat, staat in het programma. “Zo krijgen zij de ruimte voor het onderzoek dat nodig is.” Ook Volt wil een verhoging van het totale budget voor onderwijs, onderzoek en wetenschap. “We investeren dit geld in de basis van onze kenniseconomie, het menselijk kapitaal van ons land”, schrijven ze in hun programma.

Het CDA wil wel extra geld uitgeven aan wetenschappelijk onderzoek, maar schrijft niet dat de bezuinigingen van dit kabinet helemaal ongedaan moeten worden gemaakt. De aangekondigde investeringen zijn dan ook niet voor alle disciplines bestemd. Het gaat de partij vooral om wetenschappelijk en toegepast onderzoek op het gebied van “sleuteltechnologieën” zoals AI, kwantumcomputers, groene chemie, batterijtechnologie en medische technologie.

SP, PvdD, FvD, VVD, NSC, BBB, SGP en ChristenUnie schrijven niet over het terugdraaien van de bezuinigingen, maar dat zegt niet alles. SP wil bijvoorbeeld ‘fors’ in fundamenteel en onafhankelijk onderzoek investeren. “Niet alles hoeft direct toepasbaar of rendabel te zijn”, vindt de partij.

FvD wil juist dat hogescholen en universiteiten kleiner worden. “Het hoger onderwijs is de afgelopen decennia uitgehold door massalisering, internationalisering en nivellering”, staat in het FvD-programma. In het PVV-programma zijn de bezuinigingen geen onderwerp en komen de woorden ‘wetenschap’, ‘universiteit’ en ‘innovatie’ niet voor.

Een stabielere financiering van het hoger onderwijs

Het aantal studenten in het hoger onderwijs daalt en een flink deel van de Kamer wil het aantal studenten uit het buitenland verminderen. Maar universiteiten en hogescholen krijgen geld per student. Hoe voorkom je hevige concurrentie?

JA21 pleit er in haar programma voor om “een groter deel van het budget als vaste voet toe te kennen onafhankelijk van de studentenaantallen, dit zorgt voor stabiliteit, ook voor de onderwijsinstellingen in met name de regio’s die nu mede afhankelijk zijn van buitenlandse studentenaantallen.” Verder wil de partij dat financiering wordt gebaseerd op “kwaliteit en maatschappelijke impact.”

Veel partijen pleiten ervoor dat onderwijsinstellingen ‘stabieler’ gefinancierd moeten worden door een groter vast bedrag per instelling te garanderen. Als het aan GroenLinks- PvdA en CDA ligt dan zou de bekostiging van het hoger onderwijs minder van het aantal studenten moeten afhangen. Ook SGP wil dat de rechtstreekse financiering van hoger onderwijsinstellingen wordt ‘verstrekt.’

De bekostiging van het hoger onderwijs zou minder van het aantal studenten moeten afhangen, vinden verschillende partijen.

D66, BBB, NSC zijn hier ook voorstander van omdat opleidingen in de regio anders dreigen te verdwijnen. SP en Partij voor de Dieren willen stabiele financiering gebruiken om de wetenschap te versterken: onderzoekers moeten minder afhankelijk zijn van externe geldschieters, is het idee.

De ChristenUnie wil “een beter en rechtvaardiger systeem om instellingen in het hoger onderwijs te financieren”. Het aantal (internationale) studenten wordt minder belangrijk, beloven ook de christenen.

Zelfs de VVD, die concurrentie meestal prima vindt, ziet stabielere financiering wel zitten. De liberalen willen namelijk meer bemoeienis met de ‘capaciteit’ van opleidingen. Met andere woorden, sommige opleidingen moeten minder studenten toelaten, andere juist meer en de VVD wil dit via de financiering afdwingen. Zo kan het hoger onderwijs beter aansluiten op de arbeidsmarkt, is de gedachte.

In het programma van de PVV komt dit thema niet voor.

Demonstratierecht (niet) inperken

De afgelopen jaren waren er veel protesten en bezettingen in het hoger onderwijs. Eerst ging het vooral over de banden met de fossiele industrie en later over samenwerking met Israëlische universiteiten en de voorgenomen bezuinigingen. Bij enkele protesten kwam het tot rellen en vernielingen.

Partijen als BBB, PVV, SGP, VVD en JA21 willen geen verstoring van de orde en willen dat relschoppers worden aangepakt. JA21 wil bijvoorbeeld dat het hoger onderwijs “vrij wordt van activisme”.

De PVV wil buitenlandse studenten, docenten, bestuurders en directieleden naar eigen land terugsturen als ze met een gewelddadige demonstratie meedoen “of dit gedogen”. Ook wil de partij dat Nederlandse docenten, bestuurders en directieleden die zich hier schuldig aan maken “per direct worden ontslagen”. De SGP slaat een vergelijkbare toon aan: “Als antisemitische relschoppers op universiteiten of bij demonstraties een dubbele nationaliteit hebben, moeten zij worden ontdaan van hun Nederlanderschap, uitgeschreven bij de onderwijsinstelling en uitgezet.” Intimidatie en misdragingen moeten leiden tot uitschrijving, vindt de partij.

ChristenUnie, BBB, CDA en VVD bepleiten een verbod op gezichtsbedekkende kleding. NSC ook, al wil deze partij een uitzondering maken voor bijvoorbeeld Iraanse dissidenten die demonstreren voor de Iraanse ambassade.

ChristenUnie waarschuwt dat het demonstratierecht onder druk staat, maar wil zelf wel de voorwaarden om te kunnen demonstreren “waar nodig” aanscherpen. Het CDA wil dat er in het geval van een demonstratieverbod of beperking “strikt wordt gehandhaafd”.  Ook moet de “beschikbaarheid van politieagenten om de demonstratie in goede banen te kunnen leiden” zwaarder kunnen meewegen bij de beoordeling door burgemeesters om een demonstratie wel of niet toe te staan.

GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en de Socialistische Partij zijn tegen het inperken van de demonstratievrijheid op wat voor manier dan ook.

In het programma van de FvD komt dit thema niet voor.