‘Wereldwijd putten veel feministen inspiratie uit de islam’
Twee Maleisische vrouwen. Foto: Wikimedia Commons
Politici als Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders hebben onbedoeld bijgedragen aan de opkomst van islamitisch feminisme, zegt de Utrechtse religiewetenschapper Margreet van Es. In een lezing over feminisme in het jodendom en de islam gaat ze maandagavond in gesprek met de Nijmeegse politiek filosoof Anya Topolski.
Religiewetenschapper Margreet van Es (Universiteit Utrecht) deed jarenlang onderzoek naar de ideeën van moslimvrouwen over feminisme en islam. ‘Tijdens de lezing vanavond wil ik duidelijk maken hoe verschillend er binnen de islam wordt gedacht over gender’, zegt ze over de telefoon. ‘Ik zal proberen te verklaren waarom het islamitisch feminisme steeds populairder wordt.’
Op het eerste gezicht lijken islam en feminisme wel een contradictio in terminis.
‘Op straat hoor je vaak dat vrouwen in de islam onderdrukt worden, maar veel moslimvrouwen zien dat anders. We denken vaak dat feminisme zich vanuit het Westen heeft verspreid naar de rest van de wereld, maar ook in het Midden-Oosten strijden vrouwen al meer dan honderd jaar voor gelijke rechten en tegen de bemoeienis van mannen en koloniale overheden. Sommige vrouwen putten daarbij inspiratie uit hun geloof, andere niet.’
‘Voor veel mensen in Europa is dat contra-intuïtief, het gaat tegen het stereotiepe beeld van de islam in. Ze zien nog steeds niet dat de islam een divers geloof is. Wereldwijd putten veel feministen inspiratie uit de islam.’
Kijkt de islam anders naar feminisme dan andere godsdiensten dat doen?
‘Religies zijn geen hokjes met eigen ideeën over mannen- of vrouwenrechten, maar levende tradities die met elkaar vervlochten zijn. Zowel islamitische, joodse als christelijke feministes kunnen strijden voor een gelijk loon of tegen huiselijk geweld. Alleen putten ze met de Koran, Bijbel of Tenach uit verschillende bronnen.’
‘Ook de manier waarop religies naar gender kijken, kan veranderen door de tijd heen. Moslims hebben nu een heel andere kijk op feminisme dan honderd jaar geleden. En ook binnen één religie zijn er verschillende stromingen en kunnen gelovigen heel verschillende ideeën hebben. Een gelovige zakenvrouw uit Indonesië zal anders kijken naar gender dan een oudere man uit Ghana.’
Sinds wanneer speelt islamitisch feminisme een rol van betekenis?
‘Het feminisme waarbij vrouwen vooral moed halen uit de Koran en de Hadith (aanvulling op en interpretatie van de Koran, red.) duikt op sinds de jaren tachtig. Dit hangt samen met de opkomst van een islamitische reveilbeweging. In het Midden Oosten is de islam steeds belangrijker geworden in de politiek en in de bredere samenleving. Dan is het niet heel gek dat vrouwen de Koran zijn ingedoken om een feministische kritiek te leveren op allerlei misstanden.’
‘In Europa en Amerika is een steeds grotere haatretoriek tegen moslims’
‘Een andere reden – en dat is heel paradoxaal – is dat je in Europa en Amerika een steeds grotere haatretoriek hebt tegen moslims. De ideeën dat de islam en westerse waarden niet kunnen samengaan en dat de islam per definitie vrouwonvriendelijk is, winnen aan belang. Daarom willen steeds meer vrouwen laten zien dat religie en feminisme wel kunnen samengaan. Politici zoals Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders hebben dus onbedoeld bijgedragen aan de opkomst van islamitisch feminisme.’
In welke landen is er een bloeiende feministische islam?
‘Feminisme is een protestbeweging tegen een status-quo: je kunt een heel land dus niet zomaar als feministisch beschouwen. Bijna in alle islamitische landen zijn er feministische vrouwen of bewegingen.’
‘Een mooi voorbeeld is Amina Wadud, een zwarte Amerikaanse vrouw die zich op volwassen leeftijd tot de islam heeft bekeerd en zich liet inspireren door het antiracistische feminisme van zwarte vrouwen in Amerika. Ze vindt het een probleem dat de Koran vooral door mannen wordt geïnterpreteerd. Volgens haar benadrukken verschillende Koranverzen dat mannen en vrouwen gelijk zijn.’
Wat kan een seculiere maatschappij zoals de onze leren over feminisme in de islam?
‘Het hokjesdenken over religie mag wel eens doorbroken worden. Neem het verstarde beeld van de islam als vrouwonvriendelijk. Aan de ene kant is Nederland seculier, maar aan de andere kant zijn we veel met religie bezig. We praten er veel over, meestal niet op een positieve manier. Daarom kunnen we ons maar beter verdiepen in waar religie volgens gelovigen echt over gaat.’
Bent u zelf gelovig?
‘Ruim twaalf jaar geleden heb ik me tot de islam bekeerd. Maar eigenlijk is dat niet belangrijk: als wetenschapper is het mijn rol om enkele kanten van de islam te belichten die mensen nog niet kennen.’
De lezing Feminism in Judaism and Islam van Radboud Reflects is maandag om 19.30 uur in theaterzaal C. Kaartjes kosten 7,50 euro. Medewerkers van de universiteit betalen 5 euro, studenten en RR-abonnees mogen gratis naar binnen.
Ja ach ja schreef op 13 januari 2020 om 14:59
Het feit dat mevrouw geen enkel land – zelfs geen Westers land! – kan opnoemen waar een bloeiende feministische islam is, spreekt natuurlijk boekdelen. Natuurlijk, met een boel mentale gymnastiek kun je de islam heus wel met feminisme verenigen, maar daarvoor zul je wel een heleboel mainstream islamitische leerstukken moeten herzien of negeren. Ik zie het op korte termijn nog niet aanslaan, helaas.
Een realist schreef op 13 januari 2020 om 22:03
Eens, het lijkt erop alsof ze erg hard hun best willen doen om niet kritisch te zijn op bepaalde waarden van de islam. Dit terwijl hun feministische doelen niet bepaald logisch te verenigen zijn met islamitische waarden. Ik vind het dan ook jammer hoe niet echt beargumenteerd is waarom dit wel zo zou zijn.
E.A. schreef op 16 januari 2020 om 15:28
Er zal vast wel een feministische tak van de Islam zijn, net als er ook takken zijn waar men zeer gematigd is. Helaas zijn dat niet de takken die door Saudi -Arabië en de andere Golfstaten worden gesubsidieerd en verspreidt. En waartegen Westerse regeringen niks doen. Liever valt men Iran lastig.
Nee, wat mij betreft mag de Islam hier de boel overnemen. Als hetero man zijnde behoor ik tot de favoriete doelgroep en ik zal niet degene zijn die terug naar de keuken wordt gestuurd of wie vervolgd zal worden wegens ‘onnatuurlijk gedrag’. 5x per dag richting Mecca bidden en geen varkensvlees meer wordt wel vervelend, maar als dat de prijs wordt om van politieke correctheid af te komen is Parijs wel een mis waard.
Aziz schreef op 17 januari 2020 om 01:49
Really? Islam and feminisme? What about the right for a man to marry 4 wives (ankihou 2, 3 wa 4 ..)? Beating women (wa dribouhouna ..)? child marriage – in Qoran when a girl menstruates she can married so at the age of 12-13 and as she is then minor, her parent should decide who she marries. Actually Muhammed married a girl of 6 years old, and married in total 8 women. What about: woman has only the right to inherit 1/2 of what a man does.
And the witness of a woman is 1/2 worth than man’s – meaning 2 women = 1 man witness in legal matters. And last but not least – isn’t the prophet who said (hadith sahih) “women are not mature in their reason and faith”. Not to mention that the right for a man to have women slaves (jariyat) is instutualized in Islam – look up of many verses in Quran and Mohamed himself used to have few of them (like Maris who he received from Egyptian king as a gift Jariya) besides the 8 women (free ones).
Mo schreef op 19 januari 2020 om 16:43
Oef, misschien moeten de dames de Koran en de hadith er nog maar even goed op naslaan, alvorens zulke onzin de wereld in te slingeren. In de Koran (4:34) wordt immers stilgestaan bij het feit dat mannen ten opzichte van vrouwen een opzichtersrol vervullen, omdat Allah mannen ietsje meer heeft gegeven dan vrouwen (sommige vertalingen spreken ronduit van “geschapen om te excelleren” ten opzichte van vrouwen) en omdat mannen vrouwen onderhouden door hun eigendommen uit te geven. Vrouwen zijn pas rechtschapen als ze onderdanig zijn aan hun echtgenoten en Allah, en mogen waar nodig gecorrigeerd worden met eerst een waarschuwing, maar als dat niet werkt met ‘geen seks’, en als dat niet werkt een pak slaag. Dat ‘geen seks’ zal geen straf zijn voor de man, die er immers ook nog drie andere echtgenotes op na mag houden (Koran 4:3) – vanwege de zeer feministische insteek wordt vrouwen vanzelfsprekend niet hetzelfde privilege gegund – en voor de man die zijn bevrediging elders zoekt, is er nog altijd de mogelijkheid om seks te hebben met zijn slaven (Koran 23:1 t/m 23:6) of met prostituees, met wie je voor een nachtje kunt trouwen om samen spannende dingen te kunnen doen (Bukhari 5075).
Hoe progressief de Koran verder jegens vrouwenrechten staat, blijkt voorts uit de mate van zelfbeschikking die vrouwen op seksueel vlak wordt toebedeeld. Degene die twijfelt, zou ik aanraden 2:223 erop na te slaan, waarin wordt benadrukt dat een vrouw als een akker is, die een man op naar eigen te believen wijze mag doorploegen.
Zoals Aziz hierboven aangeeft, is de getuigenis van een vrouw volgens de Koran slechts de helft waard van die van een man (2:282), maar voor wie zich afvraagt wat de reden hiervoor is, verschaffen de hadith van (Sahih al) Bukhari (2658) en Sahih Muslim (241) nadere uitleg: vrouwen hebben een gebrekkig gezond verstand! Dit maakt overigens ook dat de Hel voornamelijk door vrouwen wordt bewoond en de meeste vrouwen als brandstof voor de Hel dienen (Sahih Muslim vers 241 en 2048).
Afsluitend deze feministische uitsmijter, ontleend aan Bukhari vers 7099: “een natie die een vrouw tot heerser maakt, zal nooit slagen”.
Oeps!
Talitha schreef op 14 april 2020 om 20:32
Geloof gaat over context en interpretatie. Wanneer je besluit om losse Bijbelverzen letterlijk tot uitvoering te brengen, wordt het ook geen bijzonder prettig geloof. Hoewel de Islam inderdaad helaas vaak gebruikt wordt als onderdrukkend machtsmiddel tegen vrouwen, ben ik ervan overtuigd dat er ook interpretaties mogelijk zijn waaruit het tegenovergestelde blijkt. Zoals mw. Van Es zelf aangeeft: ‘[…] binnen één religie zijn er verschillende stromingen en kunnen gelovigen heel verschillende ideeën hebben.’
Daarnaast wil ik toch even wijzen op het feit dat drie van de vijf overige reacties op dit artikel afkomstig zijn van mannen die hun eigen mening zwaarder lijken te vinden wegen dan de wetenschappelijk ondersteunde uitspraken van mevrouw Van Es. Om onder een dergelijk artikel eerst de Islam neer te zetten als antifeministisch en vervolgens zelf voorvechtsters van vrouwenrechten uit het artikel op een kleinerende manier af te doen als ‘de dames’, vraagt om een groot gevoel voor ironie.