Sinds november woedt een burgeroorlog in het noorden van Ethiopië. Het leger van het land zou samen met Eritrese troepen gruweldaden begaan tegen de lokale bevolking. Mogelijk is er zelfs sprake van genocide. Promovendus, journalist en geboren Eritreeër Habtom Yohannes legt uit hoe het conflict ontstaan is. ‘Voor een oplossing is een mirakel nodig.’

De afgelopen maanden komen schokkende berichten uit Tigray, in het noorden van Ethiopië tegen de grens met Eritrea. Daar vindt al sinds november een gewapende strijd plaats. Volgens rapporten van onder andere Amnesty International zijn duizenden burgers gedood en honderden vrouwen verkracht door het Ethiopische en Eritrese leger en door lokale milities. Schoorvoetend heeft de Ethiopische Mensenrechtenorganisatie mensenrechtenschendingen toegegeven, maar onafhankelijk onderzoek is er nog niet.

Vanavond houden Radboud Reflects en Vox een actualiteitencollege over het oplaaiende geweld. Habtom Yohannes, promovendus bij religiewetenschappen en van Eritrese afkomst, is een van de sprekers. Als journalist voor onder meer de EO en Vrij Nederland heeft hij veel bericht over de Hoorn van Afrika.

Wat is de reden voor dit conflict?

‘De aanleiding was dat de verkiezingen in Ethiopië in september niet doorgingen wegens corona. President Abiy Ahmed stelde ze uit tot juni. De Tigrayse partij TPLF (het van oorsprong Marxistische Tigray volksbevrijdingsfront, red.) liet lokaal de verkiezingen echter wel doorgaan en dat was tegen het zere been van de president. In feite zeiden de Tigrayers daarmee namelijk dat ze het centrale gezag niet erkenden.’

‘Toen het leger van Tigray – van het TPLF dus – het Ethiopische leger in de rug aanviel en Eritrea in dreef, bleef voor de president en zijn nieuwe bondgenoot, de Eritrese dictator Isaias Afwerki, niets anders over dan gezamenlijke ten strijde te trekken tegen het TPLF.’

Waarom heeft Tigray moeite met het centrale gezag?

‘Daarvoor moet je iets weten van de geschiedenis. Ooit was Eritrea onderdeel van Ethiopië, maar kwam onder Italiaans gezag toen Europese koloniale machthebbers Afrika onderling verdeelden. In 1941 versloegen de geallieerden de Italianen en werd Eritrea aan – het onafhankelijke – Ethiopië gekoppeld, als een federale staat. De Eritreeërs accepteerden dat niet en voerden van 1961 tot 1991 een gewapende onafhankelijkheidsoorlog tegen de Ethiopiërs.’

‘Tigray bleef echter onderdeel van Ethiopië, ook al was de regio etnisch en historisch verwant aan Eritrea. Dankzij hulp van de Eritreeërs kwam het TPLF landelijk aan de macht in Ethiopië, waarna het in 1993 instemde in met Eritrea’s zelfstandigheid. Zelf voegde de partij ook een clausule toe aan de Ethiopische grondwet waarin de mogelijkheid tot afscheiding was vastgelegd.’

Waarom ging de TPLF juist nu de confrontatie aan?

‘Dat komt doordat de partij sinds 2018 voor het eerst in 27 jaar niet meer aan de macht is in Ethiopië.  De Welvaartspartij van president Abiy Ahmed heeft die rol overgenomen. Sindsdien staan etnische Tigrayers elders in het land onder druk – ook omdat Ahmed een etnische achtergrond in twee andere groeperingen heeft, de Amharas en Oromo.’

Waarom trekt het Eritrese leger op met het Ethiopische regeringsleger? Tigrayers zijn toch verwant aan Eritrea?

‘Dat klopt. Eritrea bracht het TPLF dan wel aan de macht in Ethiopië, maar eind vorige eeuw werd hun relatie vijandig. Dat mondde uit in een grensoorlog van 1998-2000 die het leven kostte aan meer dan 100.000 Eritreeërs en Ethiopiërs. De inzet was een klein dorpje genaamd Badme maar in feite ging het om wie het voor het zeggen heeft in de regio. Voor Eritrea voelde dat als een dolkstoot in de rug. In 2000 kwam er uiteindelijk een vredesakkoord, en een vredesmissie van de Verenigde Naties. De grens werd vastgesteld en een betwist gebied toegewezen aan Eritrea, maar het TPLF heeft dit nooit geaccepteerd.’

‘Genocide vind ik zeer overdreven’

‘Sinds dat conflict was er een soort impasse, zonder contact tussen de twee landen. Pas toen Ahmed aan de macht kwam, werd vrede gesloten en zijn de relaties hersteld. Daarvoor kreeg Abiy Ahmed in 2019 ook de Nobelprijs voor de Vrede. Het TPLF verschanste zich ondertussen in Tigray.’

Nu staat de president er een stuk slechter op, hij wordt zelfs beschuldigd van genocide en er worden vergelijkingen getrokken met Rwanda. Is dat terecht?

‘Genocide vind ik zeer overdreven. Ik zeg niet dat er geen massaslachtingen plaatsvinden, maar er lijkt geen vooropgezet plan zoals in Rwanda. Bovendien is niet alleen het Ethiopische leger daar aan het vechten, maar doen ook milities van de Amharas en het Eritrese leger mee. In feite heeft dat laatste het nu voor het zeggen in Tigray. Het Eritrese leger kent het TPLF en Tigray van oudsher veel beter dan het Ethiopische leger.’

Is er een oplossing in zicht?

‘Daarvoor is een mirakel nodig. President Abiy Ahmed staat onder internationale druk van onder andere de VS, die nog goede relaties hebben met de vroegere TPLF-machthebbers. Ahmed heeft nu toegezegd dat Eritrese troepen het land zullen verlaten, maar kan eigenlijk niet zonder hen. Bovendien zijn er ook nog andere conflicten in het land, bijvoorbeeld tussen de Omoro’s en Amharas. Het lijkt er nu op dat Ethiopië een soort Joegoslavië wordt. Hoe kunnen die groepen ooit weer naast elkaar gaan leven na alle gruwelijkheden die nu plaatsvinden?’

Waarom is het TPLF lastig te verslaan?

‘Toen het TPLF aan de macht was, heeft het in Tigray veel legertroepen gestationeerd met geavanceerde wapens zoals mobiele raketlanceerinstallaties. TPLF volledig uitschakelen, wat Eritrea wil, is onmogelijk. De milities kunnen zich terugtrekken in grotten en het vanuit daar heel lang volhouden, bijvoorbeeld in guerrillavorm met zelfmoordacties.’

‘Er is kans op een regionale oorlog’

‘Als het heel lang gaat duren, maar nu speculeer ik, komt er misschien wel een staatsgreep door het Ethiopische leger, omdat de militairen vinden dat Ahmed te zwak optreedt. Je hebt kans dat Sudan en Egypte zich er dan ook meer mee gaan bemoeien dan ze nu al doen. Soedan is eigenlijk al in oorlog met Ethiopië over een stuk grensgebied. En net als de VS heeft dat land ook warme banden met de TPLF opgebouwd toen die partij aan de macht was.’

‘Bovendien zijn Soedan en Egypte bang dat Ethiopië hen door een net voltooide dam gaat afsluiten van water uit de Nijl, hun levensader. De kans is aanwezig dat de burgeroorlog in Ethiopië ontaardt in een volledige regionale oorlog.’

Het actualiteitencollege van Radboud Reflects en Vox is woensdag van 20.00 tot 20.45 uur te volgen via een livestream. Naast Yohannes is ook ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen te gast.