Hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk is onzorgvuldig geweest, maar heeft geen deel gehad aan de fraude van Diederik Stapel. ‘Door de affaire Stapel heeft de misstap van Roos Vonk erg veel aandacht gekregen. In zoverre heeft Vonk ook gewoon pech gehad. Maar dat doet niets af aan de ernst van de zaak’, reageert rector Bas Kortmann.

Het college bracht eerder vandaag een verklaring naar buiten over Roos Vonk. Aanleiding zijn de conclusies van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit die het handelen van Vonk is na gegaan. De hoogleraar sociale psychologie heeft in het vleesonderzoek onzorgvuldig professioneel gehandeld, stelt het college met de commissie. Vonk had nooit mogen uitgaan van de deugdelijkheid van de gegevens van haar Tilburgse collega Diederik Stapel. ‘Ze heeft – samen met haar collega’s – wel heel makkelijk conclusies getrokken op basis van die gegevens’, licht Kortmann toe.

Data van Stapel

Hoewel ze niet bij de uitvoering van het onderzoek is geweest, heeft Vonk zich wel als medeauteur en als woordvoerder gepresenteerd. Daarmee nam ze de medeverantwoordelijkheid op zich. Een kritische blik op de data van Stapel was dus wel gepast, vindt het college. Vervolgens heeft Vonk de buitenwereld op het verkeerde been gezet met een persbericht waaraan geen zorgvuldig onderzoek ten grondslag lag. ‘Dat had onder deze omstandigheden niet gemogen. Dat is menselijk wel te begrijpen, maar als wetenschapper mag je dat gewoon niet doen’, zegt Kortmann.

Berisping

Vonk had als vegetariër en voorvechter van dierenrechten extra kritisch moeten zijn, vindt het college. ‘In haar positie had ze bij zichzelf moeten afvragen: komen deze conclusies mij niet al te goed uit. Dat heeft ze niet gedaan. In die zin heeft ze onvoldoende professioneel gehandeld’, vindt Kortmann.

Het college van bestuur heeft Vonk een berisping gegeven. Ze kan er ook op rekenen dat ze de komende tijd in de gaten wordt gehouden. Kortmann: ‘Wat ik heb gezegd, ook tegen haar, is dat er extra naar haar handelen zal worden gekeken. Dat is ook normaal denk ik. Als iemand een uitglijder maakt dan kijkt de organisatie een tijd mee of dat niet weer gebeurt.’

Wilt u wetenschappers gaan verbieden om met media te praten over onderzoek dat nog niet is gepubliceerd?

‘Als je als wetenschapper naar buiten treedt met je onderzoeksresultaten, moet de samenleving erop kunnen vertrouwen dat daar gedegen onderzoek aan ten grondslag ligt. Onderzoek dat is getoetst door anderen, of dat nou door peers is gebeurd zoals bij een wetenschappelijk artikel of door bijvoorbeeld een manuscriptcommissie. En als hoogleraar ben je extra kwetsbaar, je hebt tenslotte een voorbeeldfunctie.’

Wat als media expliciet vragen naar onderzoek dat nog niet is getoetst?  

‘Je kunt tijdens zo’n interview heel goed zeggen: we kunnen nog niet spreken van wetenschappelijk onderbouwde conclusies, want we zijn nog bezig met het onderzoek.’

Maar de media knippen vaak net dát zinnetje eruit…

‘Misschien is de consequentie dat je minder snel naar buiten moet treden dan nu is gebeurd. Ook Roos Vonk is zich ervan bewust dat ze te snel is geweest: in haar verklaring spreekt ze zelf van een grote blunder.’

Vonk krijgt het verwijt dat ze te nauw was betrokken bij het  onderzoeksobject. Vindt u dat wetenschappers zich verre moeten houden van onderwerpen waarmee ze erg begaan zijn?

‘Ik denk dat het niet zo moet zijn dat als je betrokken bent bij vraagstukken in de samenleving, je daar dan geen onderzoek naar mag doen. Ik heb het zelf ook: als je een tijd met een wetenschappelijk gebied bezig bent, kun je daar heel enthousiast over worden. Maar je hoort je daar als wetenschapper wel bewust van te zijn. Juist dan moet je extra kritisch zijn over je eigen resultaten. Bijvoorbeeld door een collega die er objectiever tegenover staat naar de resultaten te laten kijken.’/Martine Zuidweg