Belgische universiteiten vragen de Europese Raad om duidelijkheid te scheppen en het samenwerkingsverdrag met Israël op te zeggen. Maar de Europese buitenlandministers kwamen er maandagmiddag nog niet uit.

‘We worden aan ons lot overgelaten’, klaagde de rector van KU Leuven, Luc Sels, zaterdag in een interview met studentenblad Veto. De druk op universiteiten om de banden met Israëlische instellingen door te snijden is groot. Maar aan stoppen kleven risico’s, zegt hij. ‘Dat is contractbreuk, met juridische en financiële gevolgen.’

Ook in België hebben universiteiten te maken met demonstraties en bezettingen op de campus. En net als in Nederland moeten ze zelf bepalen hoe ze daarmee omgaan. Dat maakt hen kwetsbaar, zeggen de Belgische universiteitsbestuurders in een open brief aan onder meer de buitenlandministers van de EU-lidstaten.

De Belgen vragen de ministers om zo snel mogelijk het associatieverdrag tussen de EU en Israël op te zeggen. Die overeenkomst gaat niet alleen over handel en culturele uitwisseling, maar ook over de wetenschappelijke samenwerking.

Veel onderzoeksgeld

Israël betaalt enkele honderden miljoenen euro’s per jaar om mee te mogen doen aan Horizon, het Europese programma voor wetenschappelijk onderzoek. Israëlische wetenschappers zijn daarbij relatief succesvol. Ze halen veel onderzoeksgeld binnen en werken veel samen met Europese onderzoekers. Ook als het gaat om onderzoek met mogelijk militaire toepassingen, bleek begin deze maand geleden nog eens.

Tot nu toe tuigen universiteiten in Nederland en België allemaal hun eigen commissies op om te adviseren over de samenwerkingsverbanden met Israëlische universiteiten of wetenschappers. Maar de beslissing om een lopend project te stoppen levert universiteiten “juridische onzekerheid, mogelijke schadeclaims en reputatieschade” op, schrijven de tien Belgische instellingen in hun open brief. “Zonder duidelijk Europees kader is het bijna onmogelijk om moreel verantwoorde keuzes juridisch te rechtvaardigen.”

Mensenrechten

De Europese ministers van buitenlandse zaken bogen zich maandagmiddag in Brussel over het associatieverdrag. Dat deden ze op verzoek van EU-buitenlandchef Kaja Kallas, die in een nog niet gepubliceerd rapport zou concluderen dat Israël zich inderdaad niet houdt aan haar plicht om de mensenrechten te respecteren.

Spanje wil met dat rapport in de hand het associatieverdrag opzeggen, maar Duitsland heeft zich daar maandagmiddag fel tegen verzet. Ook minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp lijkt niet zo ver te willen gaan. Hij zei na afloop dat Kallas met Israël in gesprek moet gaan om te praten over het verbeteren van de humanitaire situatie in Gaza.

Geen gezamenlijk standpunt

In tegenstelling tot haar Belgische tegenhanger is de Nederlandse universiteitenvereniging UNL niet van plan een gezamenlijk standpunt in te nemen in dit dossier. Universiteiten moeten zelf beslissen met wie ze samenwerken, zegt de woordvoerder.

De Nederlandse universiteiten willen in elk geval eerst het rapport van Kallas bestuderen. De Universiteit van Amsterdam maakte vrijdag bekend in afwachting van het rapport geen nieuwe samenwerking met Israëlische instellingen aan te gaan.

Alle banden verbreken

Ondertussen heeft een groep van twaalf kritische wetenschappers zelf een rapport uitgebracht met een alternatieve landelijke richtlijn voor universiteiten. Ze adviseren om alle banden met Israëlische universiteiten op instellingsniveau te verbreken. Als je de samenwerking met individuele wetenschappers uit Israël intact laat, komt de academische vrijheid niet in gevaar, denken ze.