Veel studenten zetten chatbots als ChatGPT veelvuldig in bij hun studie. Wat betekent dat voor hun kritisch denkvermogen en de manier van toetsing?

Voor sociologiestudent Sven Braster is ChatGPT een uitkomst. ‘Ik ben hartstikke dyslectisch en gebruik de tool als taal- en spellingscheck. Ik vraag bijvoorbeeld hoe ik een zelfgeschreven tekst kan verbeteren.’

Braster, ook voorzitter van de Universitaire Studentenraad, gebruikt AI niet alléén voor het verbeteren van zijn schrijfwerk. ‘Onlangs had ik een tentamen wetenschapsfilosofie. Dat ging onder andere over de filosoof Karl Popper. Ik vraag ChatGPT tijdens het studeren dan zijn kijk op de sociale wetenschappen uiteen te zetten.’ Met de uitkomst daarvan gaat Braster weer aan de slag. ‘Ik vat het samen in mijn eigen woorden om vervolgens weer aan ChatGPT te vragen of mijn samenvatting klopt.’

Studeren met behulp van de AI-chatbot is voor Braster een verdiepende manier om met de leerstof bezig te zijn. Of alle studenten ChatGPT zo gebruiken, betwijfelt hij. ‘Ik denk dat veel studenten het vooral gebruiken om werk bij zichzelf weg te nemen. Ergens heel logisch, het bespaart je tijd. Maar het ontneemt je ook wetenschappelijke inzichten en vaardigheden, zoals zelf verbanden leggen en argumenten bedenken. Als je ChatGPT inzet om je vragen te beantwoorden of om een essay te schrijven, leer je niet hoe je dat zelf doet.’

Geen consensus

Onderzoekers van het Radboud Teaching and Learning Centre (TLC) buigen zich sinds een aantal jaar over deze thematiek. Wat doet generatieve AI (ook wel afgekort tot GenAI) met de academische vaardigheden en het kritisch denkvermogen van studenten?

Het korte antwoord: er is nog geen wetenschappelijke consensus over. Daarvoor bestaan dit soort tools nog te kort. Uit voorlopige uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek komt een wisselend beeld naar voren, zegt Jeroen de Jong, themaleider onderwijsinnovatie bij het TLC.

‘Nu vinden we het eindproduct vaak belangrijker dan het proces daarnaartoe’

Zo wijst een aantal studies op een negatieve invloed van GenAI-gebruik op het kritisch denkvermogen van studenten. Maar het tegenovergestelde wordt ook beweerd, merkte hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen Jan Bransen onlangs tijdens een werkbezoek in Zweden. ‘Studenten van de universiteit van Göteborg bleken GenAI inderdaad veel te gebruiken, maar tot verrassing van de onderzoekers vooral om het eigen kritisch denkvermogen te versterken. Ze vroegen een chatbot bijvoorbeeld om meerdere versies van eenzelfde argument, zodat ze zelf konden kijken welke beter was.’

Toetsing

Door de chatbot moeten docenten in ieder geval anders gaan toetsen, denkt Bransen, die tevens academisch leider is van het TLC: ‘Vroeger kon je aan de hand van een thuisgemaakte schrijfopdracht opmaken of een student argumenten kon ontwikkelen om tot bepaalde conclusies te komen en dus een beetje georganiseerd kon denken. Nu kunnen die opdrachten net zo goed door ChatGPT zijn geschreven.’

Misschien leidt AI wel tot de terugkeer van mondelinge tentamens, oppert De Jong. ‘Eigenlijk was ik niet zo’n voorstander van de mondelinge verdediging van een thesis – uiteindelijk draait het toch om de tekst. Maar inmiddels zie ik toch het belang in van het toetsen van kennis op deze meer traditionele manier.’

Het moge duidelijk zijn: het zijn vooral de tekstuele opdrachten die onder de loep liggen. De Jong: ‘Ik denk dat we toegaan naar een situatie waarin studenten bijvoorbeeld explicieter moeten aangeven hoe ze AI hebben gebruikt. Of denk aan een cursus academische vaardigheden waarbij je de theorie over academisch schrijven thuis leert, maar het schrijven zelf in de klas doet. Met een docent in de buurt die jou op dat moment kan helpen.’

‘Wij zijn straks met pensioen, studenten niet’

Bransen: ‘Nu vinden we het eindproduct vaak belangrijker dan het proces daarnaartoe. Terwijl het leerproces vooral gaat over het formuleren van een goede onderzoeksvraag, het vinden van betrouwbare bronnen en het worstelen met woorden om je eigen argumenten goed op papier te zetten.’

Persoonlijker onderwijs

Om de leercurve van een student beter te kunnen volgen en te beïnvloeden, pleit Bransen voor meer persoonlijk onderwijs. ‘In plaats van één docent voor 400 studenten, moeten we naar meer contactonderwijs. In een gesprek met een student krijg je pas in de gaten of iemand zijn handelings- en oordeelsvermogen aan het ontwikkelen is. Daar gaat het om.’

Daar hoort volgens Bransen bij dat studenten meer mogen experimenteren met GenAI. ‘We zijn als universiteit geneigd om vanuit het perspectief van de docent en wetenschapper te kijken, maar wat vinden studenten zelf verantwoord AI-gebruik? Wij zijn straks met pensioen, zij moeten nog heel lang door op de arbeidsmarkt.’

Als studenten snappen waarom het belangrijk is om een goed lopende tekst te kunnen schrijven, willen de meesten dat waarschijnlijk ook wel leren, denkt de hoogleraar. ‘Als ze begrijpen dat hun eigen ontwikkeling centraal staat, dan kan ik me zelfs een veelvuldig gebruik van ChatGPT binnen de studie voorstellen. Zolang ze zich daar maar kritisch toe verhouden.’

Hierin kan student Braster zich uitstekend vinden. Hoewel hij veelvuldig gebruik maakt van ChatGPT, is dit niet zijn enige studeermethode. Bang dat hij de mist ingaat door foute antwoorden van de AI-tool is Braster dan ook niet. ‘Ik volgde voor wetenschapsfilosofie natuurlijk ook de colleges en de werkgroepen, en heb daar aantekeningen gemaakt en de literatuur gelezen. Ik had uiteindelijk een 7,5 voor het tentamen.’