Is het contact met de Kerk voltooid verleden tijd?
Illustration: Ivana Smudja
De formele banden tussen de Radboud Universiteit en de Katholieke Kerk zijn dan wel doorgesneden, informeel lopen nog heel wat lijntjes tussen beide partijen. Maar blijft dat ook in de toekomst het geval?
Toen alles nog koek en ei was tussen beide partijen, lieten de bisschoppen zich wel eens zien op de campus van de Radboud Universiteit. Bij het jaarlijkse werkbezoek bijvoorbeeld, waar naast een lunch ook gesprekken met bestuurders van de universiteit en het Radboudumc over de katholieke identiteit op de agenda stonden.
De bisschoppen hadden tot één jaar geleden dan ook een formele rol in het bestuur van de universiteit: zij benoemden nieuwe leden in de raad van toezicht van de Radboud Universiteit en het Radboudumc. Na een lang conflict tussen beide partijen is dat niet meer het geval. Daarmee is de formele band tussen Kerk en universiteit doorgesneden.
Gebouwen en financiën
Heeft dat als gevolg dat de universiteit en de Kerk minder contact hebben met elkaar? In een recent interview met Vox bevestigde bisschop van Den Bosch Gerard de Korte al dat de band met de universiteit minder intens is geworden. ‘Doordat ze niet meer institutioneel geborgd is, hangt de band af van de welwillendheid en het besef van bestuurders, studenten en professoren.’
Een jaar geleden verloor de Radboud Universiteit het predicaat ‘katholiek’. Wat betekent dat, wat is er sindsdien veranderd en hoe moet het nu verder? Over dat thema maakt Vox de komende weken een artikelenreeks.
De huidige bisschop van Den Bosch wil, met andere woorden, graag een goed contact houden met de Radboud Universiteit, maar daarmee is niet gezegd dat zijn opvolger dat ook wil. In tegenstelling tot De Korte stond een meerderheid van de Nederlandse bisschoppen namelijk achter het besluit om het predicaat ‘katholiek’ van de Stichting Katholieke Universiteit, de toezichthouder van de universiteit en het Radboudumc, af te nemen.
Ook aan kant van de Radboud Universiteit is het contact met de Kerk voortaan afhankelijk van personen. ‘Op bestuurlijk vlak hebben we inderdaad geen formele band meer’, zegt rector magnificus Han van Krieken. ‘Maar we hebben nog steeds een theologische faculteit en andere katholieke instellingen op de campus. Overigens heb ik nog informeel contact met de bisschop van Den Bosch, de laatste keer was een maand geleden.’
De rector vindt het belangrijk om te benadrukken dat er twee soorten katholieke universiteiten zijn: zij die rechtstreeks onder het kerkelijk gezag vallen en zij die dat niet doen. ‘De Radboud Universiteit is nooit een kerkelijke universiteit geweest’, zegt hij. ‘Bisschoppen hadden hier alleen indirect een rol, bij de benoemingen van leden van het stichtingsbestuur dat fungeerde als toezichthouder, niet bij benoemingen van het college van bestuur. Alleen de faculteit theologie heeft een meer kerkelijke rol (zie kaderstuk, red.).’
Affiniteit
Tot voor kort hield voormalig vicevoorzitter Wilma de Koning zich binnen het college van bestuur van de universiteit bezig met het dossier katholieke Kerk. Zij werd intern en extern geprezen om haar kennis van dat dossier, maar zij werkt inmiddels niet meer in Nijmegen. Verschillende katholieke medewerkers op de campus met wie Vox sprak, maken zich zorgen over haar – nog aan te stellen – opvolger: zal hij of zij ook affiniteit hebben met de katholieke Kerk?
‘Het is niet zo dat de opvolger van Wilma de Koning automatisch de portefeuille katholieke identiteit krijgt’
Op dit moment beheert de rector het dossier katholieke identiteit en de contacten met de Kerk en Rome, samen met directeur van de Honours Academy Annemarie Hinten-Nooijen. ‘Het is niet zo dat de opvolger van Wilma de Koning in het college van bestuur automatisch de portefeuille katholieke identiteit krijgt’, zegt Van Krieken. ‘Als de nieuwkomer geen affiniteit heeft met het dossier Kerk, dan is de kans groot dat het dossier bij mij blijft.’
Boekvoorstelling
Bestuurlijk is er dus geen overleg meer tussen Kerk en universiteit. Toch lopen nog heel wat lijntjes tussen beide partijen, met name via de katholieke instellingen op de campus. De band is wellicht het duidelijkst in de Studentenkerk, waar twee studentenpastores lid zijn van de katholieke Parochie Heilige Geest, net als twee van de zeven bestuursleden. ‘Zelf heb ik natuurlijk een goed contact met bisschop De Korte’, aldus studentenpastor Jos Geelen.
Namens de faculteit theologie heeft decaan Carl Sterkens regelmatig overleg met vertegenwoordigers van de Kerk. ‘Over onze onderzoeksplannen en hoe het reilt en zeilt in Nederland heb ik bijna met alle Nederlandse bisschoppen gesprekken gehad’, zegt hij. ‘En ik heb regelmatig contact met oversten van religieuze ordes en congregaties.’
Theologische faculteit wacht op erkenning door Rome
Een theologische faculteit aan een niet-katholieke universiteit, is dat niet tegenstrijdig? Neen hoor, zegt Carl Sterkens, decaan van de faculteit theologie. ‘De meeste theologische faculteiten in Europa vallen zelfs onder niet-katholieke universiteiten. Dat is onder andere het geval bij alle theologische faculteiten in Duitsland, behalve in Eichstätt. Ook in Frankrijk, Oostenrijk, Zwitserland, Tsjechië, Slovenië, Kroatië en op nog veel meer plekken is dat zo.’
De verschijning van de Apostolische Constitutie (Wetgevend document van het Vaticaan) Veritatis Gaudium in 2017 bepaalde dat alle theologische faculteiten binnen twee jaar statuten hernieuwd moesten opstellen en indienen bij de Congregatie van de Katholieke Opvoeding. Dat is uitzonderlijk, omdat het slechts gebeurt bij vernieuwing van het kerkelijk wetgevend kader. De vorige keer was in 1979, en daarvoor was het al veel langer geleden. ‘Wij hebben onze statuten opgesteld in afstemming met andere theologische faculteiten in Europa en vervolgens ingediend’, zegt Sterkens. ‘Net als zij wachten wij nu op een antwoord.’
Het indienen van de statuten viel dus toevallig samen met het conflict tussen de bisschoppen en het Stichtingsbestuur van de universiteit. ‘Toch heeft het Nijmeegse college van bestuur toen beslist om de statuten in te dienen. Dat is een indicatie dat zij de band met de Kerk van belang vinden.’
Formeel staat het conflict met de bisschoppen over de universiteit dus los van de erkenning van de theologische faculteit. ‘Maar dat dezelfde actoren zijn betrokken, is uiteraard een complicerende factor’, meent Sterkens. ‘Ik verwacht daarom geen uitspraak over de ingediende statuten van de Faculteit der Theologie door de Congregatie van de Katholieke Opvoeding, zolang er geen definitieve uitspraak is uit Rome over de status van de Radboud Universiteit.’
Volgens Hans Krabbendam van het Katholiek Documentatiecentrum (KDC) is het contact tussen zijn instituut en de Kerk nog steeds goed, misschien zelfs verbeterd sinds de universiteit niet meer katholiek is. ‘We hebben niet voor niets het persoonlijk archief van Kardinaal Simonis gekregen na diens overlijden’, zegt hij. ‘En bij een boekpresentatie van een collega was bisschop De Korte onlangs aanwezig.’
Religieuze instituten
Een ander geluid is te horen bij de drie onderzoeksinstellingen van de Radboud Universiteit die zijn opgericht door religieuze ordes. Het Titus Brandsma Instituut, het Nijmeegs Instituut voor Missiewetenschappen en het Instituut voor Oosters Christendom hebben geen formele link met het instituut Kerk, maar wel met de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR), de koepelorganisatie van religieuze ordes en congregaties in Nederland.
‘Voor ons is de relatie met ordes en congregaties veel wezenlijker dan die met de kerkprovincie’, zegt Herman Westerink, directeur van het Titus Brandsma Instituut. ‘Als medewerkers van het TBI al contact hebben met bisschoppen, dan is dat op persoonlijk niveau.’
‘De missionerende instituten die voor ons van belang zijn (zie kaderstuk, red.), staan wat autonomer ten opzichte van de kerkprovincie’, zegt Frans Wijsen, directeur van het Nijmeegs Instituut voor Missiologie. Op persoonlijk vlak heeft hij wel informele contacten met het bisdom van Roermond. ‘En de beschermheer van het NIM is kardinaal Peter Turkson. Ik heb hem meerdere keren bezocht en hij heeft ons hier bezocht. Hij draagt ons instituut een warm hart toe.’
Het Instituut voor Oosters Christendom is opgericht door Paters Assumptionisten, maar is niet verbonden met de katholieke kerk, vertelt medewerker Alfons Brüning. ‘De bisschop zal wel weten wie we zijn, maar is minder betrokken bij onze activiteiten hier.’
Acte de présence
Nog een laatste keer terug naar bisschop De Korte. Die komt naar eigen zeggen minder naar de campus van de Radboud Universiteit dan vroeger. ‘Het is een kwestie van acte de présence geven op een moment dat ik een uitnodiging krijg en ik ruimte in mijn agenda heb.’
‘Ik wacht met spanning de uitkomst van het identiteitstraject van de universiteit af’
Volgens de bisschop ligt de bal nu bij de universiteit. Wil zij in de toekomst nog contact houden met de Kerk? ‘Ik wacht met spanning de uitkomst van het identiteitstraject van de universiteit af’, zegt hij.
Dat traject, waar alle studenten en medewerkers van de Radboud Universiteit aan kunnen meewerken, moet tegen het eeuwfeest van de universiteit in 2023 afgerond zijn. Pas dan zal duidelijk worden hoe de band tussen de Radboud Universiteit en de Kerk in de toekomst is.
Geaffilieerde instituten en hun financiering
Drie onderzoeksinstituten van de Radboud Universiteit zijn opgericht door religieuze ordes.
Het Titus Brandsma Instituut (TBI) is een universitair instituut dat is opgericht door de Radboud Universiteit en de Karmel, een religieuze orde van zusters, broeders en leken, en onderzoek doet naar het mystieke leven. Het instituut wordt voor een deel gefinancierd door de universiteit, maar ook door fondsenwerving, met name onder religieuzen. ‘De Karmel heeft daarnaast altijd een aantal mensen vrijgesteld voor onderzoek aan het TBI’, zegt directeur Herman Westerink. ‘Dat is een indirecte vorm van financiering, want deze personen worden niet betaald door de universiteit.’
Het Instituut voor Oosters Christendom (IVOC) is in 1991 opgericht door de Paters Assumptionisten, een congregatie binnen de Rooms-Katholieke kerk die in 1850 werd gesticht in het Zuid-Franse Nîmes. ‘Een van de oprichters van deze orde wilde oosterse christenen terughalen naar de Rooms-Katholieke Kerk’, legt medewerker Alfons Brüning uit. ‘Maar om dat te doen, moet je ze eerst leren kennen. In die traditie zijn wij ontstaan. Inmiddels gaat het dan alleen om beter leren kennen, en bemiddelen van kennis, niet meer om missie. Onze financiering komt vooral van de Paters Assumptionisten. De Konferentie van Nederlandse Religieuzen geeft geen structurele, maar regelmatig projectgebonden financiering. Geld voor wetenschappelijk onderzoek halen we binnen wetenschappelijke fondsen zoals NWO. We zijn permanente gasten aan de Radboud Universiteit, waar we ruimtes en faciliteiten mogen gebruiken.’
Het Nijmeegs Instituut voor Missiewetenschappen (NIM) is opgericht in 1992. Het doet onderzoek naar dialoog tussen westerse en niet-westerse christenen en heeft vier oprichters: de Redemptoristen, de Paters van de Heilige Harten, de Montfortanen en de Sociëteit voor de Afrikaanse Missie. Financiering krijgt het NIM vooral via de oprichters en andere religieuze instituten. ‘Minder dan in het begin maar genoeg om een klein instituutje in de lucht te houden’, aldus directeur Frans Wijsen. ‘Aanvullend krijgen we geld van kerken en particuliere stichtingen.’
Het Katholiek Documentatie Centrum (KDC) bestaat sinds 1969 om allerlei soorten bronnenmateriaal van katholieke personen en instellingen te bewaren. ‘De financiering van het KDC komt voor het grootste deel van de Radboud Universiteit, aangevuld met fondsen van organisaties die willen dat iets met ons erfgoed gebeurt’, legt directeur Hans Krabbendam uit. ‘Ook werken we met stagiairs en vrijwilligers die zich aanbieden.’
De Studentenkerk heeft onderdak in de Erasmuslaan 9A. Het is de pastorale dienst van de Radboud Universiteit en de HAN. ‘Tijdens kantooruren is minstens één studentenpastor aanwezig voor individuele gesprekken en studenten en medewerkers kunnen onze stilte- en gebedsruimtes, of van onze keuken en tuin’, vertelt studentenpastor Jos Geelen. ‘Met onze vier studentenpastores bieden we een gevarieerd programma in het Nederlands en in het Engels, voor gelovigen en voor niet-gelovigen.’
De Studentenkerk wordt gefinancierd door de Stichting Reinier Post, een stichting met oud katholiek geld die beheerd wordt door toezichthouders van de Radboud Universiteit en het Radboudumc. De stichting wordt onder andere gebruikt om activiteiten over de katholieke identiteit op de campus te financieren. ‘Stichting Reinier Post betaalt onder andere de huur van het gebouw en het loon van de twee katholieke studentenpastores, het salaris van het secretariaat en één musicus’, zegt studentenpastor Jos Geelen.
