Tijdens de Tweede Wereldoorlog  vertoonde de Hoge Raad een lijdzame houding tegenover de Duitsers.  De raadsheren tekenden allemaal de Ariërverklaring, ze protesteerden niet toen de Joodse president Lodewijk Visser werd ontslagen en vervangen door een Duitsgezinde jurist. Ze bleven gewoon zitten om hun werk te doen, ‘in het belang van het land’, net als veel burgemeesters in oorlogstijd.  De houding van de raadsheren,  het parket en de gecompliceerde verhouding tussen recht en rechtsbeoefening in oorlogstijd zijn zorgvuldig uitgezocht en opgeschreven door  Corjo Jansen en Derk Venema, juristen van de Radboud Universiteit Nijmegen.

‘Onmogelijke opgave’
Nadat de raadsheren hun president zonder verzet hadden laten ontslaan,  liepen ze achter de feiten aan. Al tijdens de oorlog wezen critici op de meegaandheid van de Hoge Raad.  Waarom stelden ze zich niet krachtiger op? Auteur Corjo Jansen: ‘Naar hun mening had het volk het meeste baat bij een in functie blijvende rechterlijke macht en bij continuïteit in de rechtspraak. Bovendien had de regering  in 1937 aangegeven dat rechters zo lang mogelijk hun taak moesten blijven vervullen. Pas wanneer hun werk meer voordeel voor de bezetter opleverde dan nut voor het volk, mochten ze stoppen. Maar het maken van die afweging was een welhaast onmogelijke opgave.’

Donner
Ook de naoorlogse controverse rond de Hoge Raad is door de juristen verder uitgeplozen. Na de bevrijding bleef er lange tijd een impasse tussen de regering en de Hoge Raad over hoe het rechtscollege verder moest.  Auteur Derk Venema:  ‘Hoofdrolspeler aan de kant van de Hoge Raad in het steekspel tussen college en regering was de  heer Donner (opa van).  Door behendig gebruik van zijn politieke netwerk wist hij de Hoge Raad door het politieke mijnenveld te loodsen , waardoor de Hoge Raad in november 1946  een nieuwe start kon maken. ‘

Nieuw onderzoek
De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog. In dit boek Voor het eerst  zijn nu gegevens bij elkaar gezet uit eerder onderzoek, onder andere van Paul Mazel (In naam van het Recht , 1984) en Derk Venema ( proefschrift,  2007). Er is nieuw aanvullend onderzoek gedaan bij het Nationaal Archief en het NIOD en er zijn nieuwe  interviews gehouden met nabestaanden van toenmalige raadsheren.  Ook plaatsen  de auteurs  de rechtspraak van de Hoge Raad in het licht van recht en rechtsbeoefening tussen 1930-1950.

De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog. Recht en rechtsbeoefening in de jaren 1930 -1959. Corjo Jansen, Derk Venema.  Boom Amsterdam.