In de media zie je geregeld schokkende beelden voorbijkomen, vaak wanneer sprake is van tragisch nieuws. Welk doel dienen deze beelden? En hoe moeten media ermee omgaan? Vijf vragen aan Gabriela Ruhl Ibarra, die onderzoek deed naar dit onderwerp en vorige week haar proefschrift succesvol verdedigde. 'Schokkende beelden zouden niet dagelijks gebruikt mogen worden.'

# 1 Wat was de aanleiding om grafische beelden in tragisch nieuws te onderzoeken?

‘In Mexico, waar ik vandaan kom, gebruiken media vaker heftige grafische beelden in nieuwsberichten dan in Europa. Het begon me op te vallen dat het gebruik van deze beelden in de journalistiek een controversieel onderwerp is. Ook merkte ik dat dit debat vooral gevoerd wordt op basis van morele overtuigingen en onderbuikgevoelens. Omdat het onderwerp nog relatief jong is, was er nog niet veel onderzoek naar gedaan. Daar wilde ik verandering in brengen.’

#2 Waarom is dit een relevant onderwerp?

‘Ondanks dat mijn onderzoek al afgerond is, wordt het onderwerp steeds relevanter. Media blijven schokkende beelden gebruiken bij nieuwsberichten over – bijvoorbeeld – Gaza en Oekraïne. Tragedies die ver weg zijn, worden immers vaak op een grafisch en heftigere manier geportretteerd. Ook worden niet-witte mensen en mensen zonder verblijfsvergunning vaker grafisch geportretteerd.’

‘Mensen die vaker schokkende beelden bekijken, kunnen deze beter relativeren’

‘De vraag is of deze beelden echt iets toevoegen aan nieuwsberichten en of ze de mening van mensen over een onderwerp volledig kunnen veranderen. Maar een invloed hebben ze zeker wel. Ik denk dus dat het relevant is om te weten of het gebruik van grafische beelden in de media een goed idee is. Én of er anders een geschiktere manier is om deze te gebruiken.’

#3 Hoe komen deze beelden binnen bij mensen die nieuws consumeren?

‘Dat hangt onder andere af van de hoeveelheid nieuws die iemand consumeert. Mensen die vaker schokkende beelden bekijken, kunnen deze beter relativeren. De context speelt een grote rol in hoe mensen zulke beelden ervaren. Een foto die wordt ondersteund door een inhoudelijk, informatief artikel wordt doorgaans beter ontvangen dan een sensationeel stuk met een schrijnende kop.’

‘Ook de foto’s zelf doen er toe. Een foto van een persoon die heel hard aan het huilen was werd door deelnemers aan het onderzoek opgevat als respectloos en als een inbreuk op privacy. Een foto van een persoon met duidelijk letsel, zoals bloedende wonden, vonden veel mensen te expliciet. Een afbeelding van een overledene die eruit ziet alsof hij slaapt, ervoeren mensen juist wel als respectvol.’

‘Tot slot is onderzocht of de grafische beelden ook positieve effecten kunnen hebben. Dat mensen zich hierdoor bijvoorbeeld meer betrokken voelen bij een tragedie, waardoor ze meer geld doneren. Dat bleek echter niet het geval, terwijl mijn team en ik dit eigenlijk wel hadden verwacht. Wel zijn mensen meer geneigd om dit type nieuwsberichten te delen op sociale media.’

#4 Welke lessen kunnen media leren uit jouw onderzoek?

‘Dat de ervaring van lezers met schokkende beelden afhankelijk is van cultuur. In mijn onderzoek behandelde ik kranten uit Mexico, de Verenigde Staten en Duitsland. In Mexico en de Verenigde Staten worden er vaker schokkende beelden gebruikt dan in Duitsland. In Mexico bestaat zelfs een vorm van journalistiek waarbij schokkende beelden – van bijvoorbeeld femicide – zo vaak gebruikt worden dat je het kan zien als een vorm van entertainment, zonder dat het beeld verder iets inhoudelijks toevoegt aan het artikel. Duitse media beschermen hun lezers sterker tegen dit soort beelden. Daardoor staan Duitse lezers er minder voor open en ervaren zij dergelijke beelden sneller als manipulatief — alsof de media hun publiek een bepaalde richting in willen duwen.’

‘Het geeft lezers een vertekend beeld van wat er in hun eigen land gebeurt’

‘Media moeten schokkende beelden niet enkel gebruiken voor situaties of slachtoffers die ver weg van de lezer staan. Dit zorgt ervoor dat kwetsbare groepen nog meer worden gestereotypeerd, en dat het lezerspubliek ze met nog meer negativiteit zal associëren. Het geeft lezers ook een vertekend beeld van wat er in hun eigen land gebeurt. Hierdoor worden hun eigen problemen voor ze gerelativeerd, omdat het ergens anders in de wereld altijd erger zou zijn.’

‘Schokkende beelden zouden daarom niet dagelijks gebruikt mogen worden. En als ze wel gebruikt worden, dan het liefst in een bredere context. Bij een langer stuk met context over femicide bijvoorbeeld, en niet bij een stuk over één specifieke situatie. Een korte rechtvaardiging bij schokkende beelden kan ook helpen, bijvoorbeeld met een uitleg over waarom een specifiek beeld is gekozen. Zo voorkom je dat lezers het gebruik van het beeld als manipulatief zullen zien.’

#5  Zou je nog meer onderzoek naar dit onderwerp willen doen?

‘Zeker! In dit onderzoek zijn slechts drie landen behandeld. Het lijkt me erg interessant om naar de media in bijvoorbeeld Afrikaanse of Aziatische landen te kijken. Ook zou ik het erg boeiend vinden om dit onderzoek nog meer in de vorm van een experiment te gieten, gebaseerd op de meningen en gevoelens waar nu voornamelijk op gefocust is. En om hierbij ook te kijken naar het verband met nieuwsmijding.’