‘We zitten midden in een crisis van enorme proporties. Niet dé financiële crisis. Maar één die lange tijd ongezien is gebleven en veel meer schade zal aanrichten: een wereldwijde crisis in educatie’, aldus de Amerikaans filosofe Martha Nussbaum. Zij is één van de headliners van de Soeterbeeck line up van dit academisch jaar.

Nussbaum heeft donderdagavond een treurige boodschap. De focus op economische groei is volgens haar funest, het zijn namelijk de vaardigheden vanuit de geesteswetenschappen die democratie stabiel houden. Zodra de Amerikaanse filosofe – in een uitverkocht CC1 – haar eerste stappen op het podium zet volgt een applaus. De vriendelijke zwaai naar het publiek toont dat ze de aandacht gewend is. Nussbaum haalt één keer diep adem en wat volgt is een 1,5 uur durend betoog, zonder tussenpauzes, waarin ze haar boodschap samenvat. Met haar boek Not for Profit: Why Democracy Needs the Humanities wil ze de wereld wakker schudden. Maar welk concreet handvat bood ze nu werkelijk? Dat is de vraag waarmee ze het publiek na afloop naar huis stuurt. Nussbaum’s betoog begint met de vaststelling dat het de verkeerde kant op gaat in de wereld, ‘we bevinden ons in een wereldwijde crisis in educatie.’ Dit komt doordat het model van ontwikkeling gebaseerd op economische groei de overhand heeft, ‘het doet ons focussen op toegepaste wetenschap en technologie’, vertelt ze. Filosofie, kunst en geschiedenis verdwijnen langzaam uit het onderwijs, dit leidt namelijk niet tot korte termijn winst. Het gevolg: mensen zijn minder kritisch. Nussbaum: ‘Deze ontwikkeling leidt tot minder vrijheid en geen gezond opgeleide samenlevingen’. Vaardigheden die nodig zijn om democratieën in leven te houden worden volgens haar aan de kant gezet. De filosofe noemt een drietal cruciale vaardigheden voor een stabiele democratie. Ten eerste: iedereen moet kritisch kunnen nadenken. En daarmee kunnen meedoen in het maatschappelijk debat. ‘Men moet zich een burger van de wereld voelen’, is haar tweede criterium. Dit kan volgens de Amerikaanse door in onderwijs geschiedenisles te geven vanuit de gedachten van kritisch denken. ‘Dit kan ook al door een andere taal te leren, hoewel ik moet toegeven daar zelf niet aan te voldoen.’ Haar derde punt is: zie de ander als een volledig persoon. Empathie, sympathie en morele verbeelding zijn volgens Nussbaum essentieel.

Luca Consoli, universitair docent philosophy and science studies aan de RU, leidt vervolgens de discussie. ‘Er kwamen veel punten naar voren waar we over na moeten denken’, vertelt hij achteraf. ‘Er waren namelijk spanningen te vinden in haar betoog. Economische groei kan soms niet samen gaan met haar onderwijsvoorstel. Ze wil grote, toegankelijke, universiteiten maar pleit tegelijk ook voor colleges humanistiek met kleine groepen.’ Hoogleraar economie Esther-Mirjam Sent verlaat enthousiast de zaal, ‘Ik vind dat haar verhaal in een mooi contrast staat met de huidige discussie die wordt gedomineerd door de economische crisis. We moeten buiten die dominante discussie stappen.’ Jonathan Offereins, student taal- en cultuurstudies, was onder de indruk: ‘geweldig hoe ze de theorie weet te linken aan een kinderkoor uit haar stad dat liederen zingt van over de hele wereld. Zo makkelijk kun je dus als mens je wereld vergroten.’ Peter van den Hoogten, student religiestudies, kwam vanavond vooral voor een gezellige avond. ‘Ik vond de argumenten af en toe wat dunnetjes, maar verder was alles goed te volgen.’ Erik Buster, student theologie, is het met hem eens, ‘maar ik miste toch soms wel de rol van theologie in haar verhaal. Dat is namelijk overal aan gelinkt.’ Daan Souren, oud-student filosofie is minder positief, ‘Het moet aantrekkelijk zijn voor het grote publiek. Maar voor de mensen die benieuwd zijn naar concrete vragen uit de filosofie miste er diepgang. Zo’n lezing als deze is helaas niet geschikt voor een socratisch dialoog.’ Ook Sjoerd van Gils, student rechten, is niet zo te spreken: ‘Ze appelleert vooral aan een gemeenschappelijk gevoel door bijvoorbeeld bekende onderzoeken aan te halen.’ Al met al was de lezing breed toegankelijk. Logisch, want Nussbaum is op tour om haar boek te promoten. Maar hierdoor traden er spanningsvelden op in de concretisering in bijvoorbeeld het onderwijs. Een stukje kritische reflectie, een capaciteit die volgens Nussbaum zo cruciaal is, had daar al aan bijgedragen. / Reint-Jan Groot Nuelend